Xuất khẩu tăng cao nhưng “cái bóng” của doanh nghiệp FDI quá lớn

10:40:07 | 5/2/2018

Mục tiêu để tăng trưởng xuất khẩu một cách bền vững cần tập trung phát triển các doanh nghiệp trong nước, hạn chế sự phụ thuộc vào các doanh nghiệp FDI.

Tăng trưởng mạnh mẽ

Năm 2017 là một năm đặc biệt thành công của xuất khẩu. Lần đầu tiên, xuất khẩu của Việt Nam đã vượt mốc 200 tỷ USD, với mức tăng trưởng trên 21%, là mức tăng rất ấn tượng trong bối cảnh tăng trưởng thương mại toàn cầu vẫn đang ở mức thấp, nhiều thị trường quay trở lại xu hướng bảo hộ trong nước, hạn chế nhập khẩu. Việt Nam cũng đã kiểm soát tốt khâu nhập khẩu, qua đó đã tạo thặng dư thương mại ở mức 2,7 tỷ USD. Đây là một trong những yếu tố quan trọng để góp phần bảo đảm cho các cân đối vĩ mô khác của nên kinh tế.

Việc vận dụng, khai thác cơ hội từ cam kết hội nhập đã được thực hiện có hiệu quả hơn nhiều năm trước. Ở tất cả các thị trường mà Việt Nam có ký kết hiệp định thương mại tự do FTA đều ghi nhận tăng trưởng vượt trội.

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh, cơ cấu mặt hàng xuất khẩu được chuyến dịch theo đúng định hướng đề ra tại Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa thời kỳ 2011 – 2020 theo hướng tăng tỷ trọng hàng công nghiệp chế biến và giảm dần nhóm hàng nhiên liệu, khoáng sản. Tăng trưởng xuất khẩu đạt được ở tất cả các nhóm hàng.

Ông Dương Duy Hưng, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Bộ Công Thương cho biết, về thị trường xuất khẩu, các thị trường mà Việt Nam đã ký kết FTA đều tăng trưởng cao. Thông tin ông Hưng cũng cho biết thêm, trong năm 2017, cả nước vẫn duy trì xuất siêu với mức thặng dư khoảng 2,67 tỷ USD, đây là năm thứ 2 liên tiếp có xuất siêu. Đặc biệt là, Việt Nam xuất siêu chủ yếu vào thị trường các nước phát triển, có yêu cầu khắt kheo đối với hàng hóa nhập khẩu như Hoa Kỳ, EU, Australia và New Zealand. Nhập siêu chủ yếu đến từ khu vực thị trường châu Á, đặc biệt là từ các nước thuộc khối Asean.

Các thị trường xuất khẩu chính có mức tăng tương đối mạnh, thị trường Châu Á là thị trường cũ, tuy nhiên ước xuất khẩu có mức tăng khá với cùng kỳ năm 2016 (30,8%), chiếm tỷ trọng 52,1% tổng kim ngạch xuất khẩu; các thị trường còn lại có mức tăng nhẹ. Trong đó, xuất khẩu sang ASEAN tăng 24,3%, đạt 21,7 tỷ USD, xuất khẩu sang Trung Quốc tăng 60,6%, đạt 35,3 tỷ USD, xuất khẩu sang Nhật Bản tăng 14,2%, đạt 16,8 tỷ USD, xuất khẩu sang Hàn Quốc tăng 31,1%, đạt 15 tỷ USD...

Tuy nhiên, một số hạn chế trong xuất khẩu vẫn chưa được khắc phục, các mặt hàng nông, thủy sản xuất khẩu còn gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng và an toàn thực phẩm. Phần lớn các mặt hàng xuất khẩu đều chưa xây dựng được thương hiệu và vững chắc. Tỷ lệ nhập khẩu lớn về nguyên, nhiên liệu, nhất là nguyên liệu gia công sản xuất thể hiện tính gia công trong ngành còn lớn, làm tăng chi phí sản xuất trong nước, giảm khả năng cạnh .

Phụ thuộc lớn vào khối ngoại

Kết thúc năm 2017, tất cả các báo cáo tình hình kinh tế xã hội lại nhấn mạnh khu vực FDI đóng góp chủ yếu vào giá trị xuất khẩu của Việt Nam. Năm nay, 70% giá trị xuất khẩu của Việt Nam do các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tạo ra. Một số mặt hàng chiếm tới 100% kim ngạch xuất khẩu như điện thoại di động.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, xuất khẩu vẫn còn phụ thuộc nhiều vào khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), trong đó nhóm các sản phẩm công nghiệp chế biến, chế tạo với giá trị gia tăng cao vẫn chủ yếu do các doanh nghiệp FDI chiếm lĩnh.

Từ vị trí là khu vực chủ lực về xuất khẩu, khối các doanh nghiệp trong nước hiện chỉ còn đóng góp chưa tới 30% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước so với mức 63% của 10 năm trước. Mức độ liên kết và hợp tác kinh doanh giữa các doanh nghiệp trong cùng một ngành và giữa các ngành còn hạn chế, chưa tạo được mối liên kết phát triển giữa các ngành theo hướng hợp tác chuyên môn hóa phù hợp với cơ chế thị trường.

Khu vực doanh nghiệp FDI luôn duy trì tốc độ tăng trưởng cao trong nhiều năm qua là nhờ Việt Nam có các chính sách thu hút và khuyến khích doanh nghiệp FDI hướng về xuất khẩu. Mặt khác, các doanh nghiệp FDI cũng rất nhanh nắm bắt cơ hội khai thác thị trường có cam kết giảm, miễn thuế đối với hàng hóa Việt Nam trong các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Không thể phủ nhận vai trò của khối doanh nghiệp FDI đối với xuất khẩu của Việt Nam hiện rất quan trọng. Thực tế, nhờ có khu vực FDI làm động lực, Việt Nam mới giữ được tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hiện nay. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập, các doanh nghiệp trong nước phải nỗ lực hơn nữa, lấy doanh nghiệp FDI làm động lực để phát triển, hạn chế đến mức thấp nhất sự phụ thuộc, đảm bảo tăng trưởng bền vững.

Hương Ly