Chống gian lận xuất khẩu quặng: Những thực tế đáng lo ngại

Việc xuất khẩu tinh quặng sắt những năm gần đây tăng đột biến, trong khi doanh nghiệp sản xuất thép trong nước thiếu nguyên liệu, phải nhập khẩu. Điều đáng lo ngại hiện nay là rất khó kiểm soát, xác định nguồn gốc khoáng sản, dẫn đến việc xác định trị giá tính thuế đối với mặt hàng quặng xuất khẩu đang gặp rất nhiều khó khăn.

Thực tế tại Lạng Sơn

Theo thống kê của Hải quan tỉnh Lạng Sơn, trong 3 năm qua, xuất khẩu (XK) quặng sắt đã tăng đột biến, tăng gấp gần 4 lần so với thời gian trước. Tính riêng năm ngoái, tại cửa khẩu Tân Thanh đã cho "xuất" hơn 34.000 tấn, thường xuyên có 14 DN tham gia XK, còn tại cửa khẩu ga quốc tế Đồng Đăng, hiện có 10 doanh nghiệp tham gia XK quặng sắt và năm ngoái xuất khẩu trên 76.000 tấn. Chủ yếu, các khoáng sản XK này thuộc dạng tinh quặng sắt và quặng sắt với hàm lượng Fe (sắt) trên 54%.

Ông Bế Thái Hưng, Phó Chi cục trưởng, Chi cục Hải quan ga đường sắt quốc tế Đồng Đăng, Lạng Sơn cho biết, để đảm bảo thủ tục hồ sơ hải quan, kiểm tra qua cân điện tử, mỗi lô quặng XK, chi cục thực hiện trao đổi thông tin hải quan điện tử với phòng chức năng của Cục Hải quan để kiểm tra năng lực DN, nguồn gốc của lô quặng, chất lượng và quy chuẩn. Nhưng điều đáng quan tâm, việc khó nhất hiện nay là không thể xác minh được nguồn gốc của khoáng sản có hợp pháp hay không.

Quan điểm của Chính phủ là hạn chế XK tài nguyên thô, đặc biệt hạn chế việc DN gian lận về giá và nguồn gốc cụ thể mặt hàng quặng XK. Việc xác định nguồn gốc quặng XK là rất khó khăn với cơ quan hải quan. Hiện nay việc quản lý về khai thác, cấp giấy phép, kiểm tra đối với đối tượng thực hiện việc được quyền khai thác, được quyền cấp phép thì thuộc các ngành khác như Bộ Khoa học công nghệ, Bộ Công thương, UBND tỉnh, nhưng việc làm thủ tục XK lại là cơ quan hải quan.

Trong việc quản lý như vậy, để đảm bảo thực hiện đúng quy định của nhà nước, kiểm tra được việc DN chấp hành tốt quy định thì rất cần có sự phối hợp giữa các bộ, ngành liên quan liên quan đến thủ tục, quy trình quản lý chính sách mặt hàng, giảm thiểu rủi ro cho cơ quan hải quan. Trong quá trình thực hiện làm thủ tục quy định phải đáp ứng được yêu cầu, xuất trình giấy phép khai thác, hàm lượng phải đảm bảo, có hóa đơn mua bán, giấy phép chế biến…Thế nhưng tại thời điểm làm thủ XK, cơ quan hải quan rất khó xác định và có thời gian kiểm tra đúng nguồn gốc quặng…

Doanh nghiệp lách luật

Không chỉ khó xác minh được nguồn gốc của khoáng sản XK, điều đáng nói là hiện nay, việc kiểm tra giám sát của cơ quan hải quan chỉ bắt đầu khi hàng đến cửa khẩu. Nguồn gốc khoáng sản được xác định dựa trên các giấy tờ do DN xuất trình, gồm: giấy phép khai thác, giấy phép chế biến khoảng sản, hợp đồng mua bán hoặc ủy thác xuất khẩu...

Theo ông Nông Văn Vịnh, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lạng Sơn, quy định chỉ kiểm tra xuất xứ hàng hóa trên giấy tờ sẽ dễ dẫn tới tình trạng các DN không đủ điều kiện XK khoáng sản sẽ lách quy định "thuê" DN đủ điều kiện đứng tên, nhằm hợp pháp hóa các loại khoảng sản không rõ nguồn gốc, khai thác trái phép... Cũng không loại trừ trường hợp DN khai thác mỏ phục vụ nhu cầu trong nước mà không được phép XK, nhưng cố tình gian lận làm thủ tục XK. Ngoài ra, giấy chứng nhận chất lượng khoáng sản cũng rất dễ bị DN "tráo đổi", đem chứng nhận cho lô hàng không đạt yêu cầu.

Cần biện pháp đủ mạnh

Về việc DN khai thấp giá khoáng sản XK để trốn thuế, ông Nông Văn Vịnh, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lạng Sơn đưa ra một số giải pháp phát hiện, xử lý. Hải quan Lạng Sơn đã tập trung xác định giá tính thuế với mặt hàng quặng (DN thường khai báo giá tính thuế thấp chỉ bằng 1/2 giá tham vấn của hải quan). Cục đã rà soát, phân loại từng đối tượng DN, kiểm tra xem xét rất kỹ để có quyết định hình thức và tỉ lệ kiểm tra thực tế hàng hóa của DN cho phù hợp với quy định của ngành. Kiểm soát việc khai báo giá chặt chẽ, khi có nghi vấn đã thực hiện tham vấn và ấn định thuế.

Theo ông Phùng Quang Hội, Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu Tân Thanh, mặt hàng quặng sắt XK là loại hàng trọng điểm cần có những biện pháp mạnh tay và hiệu quả hơn. Nhiều lần cơ quan hải quan đã kiến nghị Nhà nước nâng mức thuế suất khẩu quặng sắt nhằm hạn chế XK quặng thô mới được xử lý ở dạng chọn tay, rửa, bóc tách...Mặc dù, từ tháng 7/2011, Nhà nước đã tăng thuế XK quặng từ 30% lên 40%, nhưng hiện tại một số DN vẫn tìm cách gian lận qua giá.

Hiện tại ở cửa khẩu Tân Thanh, các DN khai giá tính thuế mặt hàng quặng cao nhất chỉ khoảng 550.000 đồng/ 1 tấn, có DN khai thấp hơn rất nhiều, chỉ 200.000 đồng/1 tấn quặng sắt. Giá thực tế phải cao hơn 2,3 lần giá DN khai báo.

Để đấu tranh với gian lận qua giá, nhằm chống thất thu qua giá từ DN, đòi hỏi phải có sự phối kết hợp giữa ngành Hải quan và các lực lượng chức năng như công an, quản lý thị trường. Một số giải pháp cần đưa ra nhằm quản lý chặt chẽ mặt hàng này đó là: ấn định giá tính thuế đối với mặt hàng quặng xuất khẩu, nâng cao thuế suất XK quặng.

Hương Ly – Hải Trịnh