Thúc đẩy các nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức doanh nhân và văn hóa kinh doanh

Khi những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp thẩm thấu vào hoạt động kinh tế, mục tiêu phát triển của doanh nghiệp sẽ vượt qua việc tìm kiếm những lợi ích chỉ cho mình, mà thăng hoa trở thành sứ mệnh và trách nhiệm cống hiến cho sự phồn vinh, thịnh vượng của đất nước.

Đại hội XIII của Đảng đặt ra những mục tiêu và khát vọng phát triển của đất nước đến năm 2025 trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp; đến năm 2030, là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao. Đại hội XIII cũng đã đề ra nhiệm vụ: “Phát triển đội ngũ doanh nhân lớn mạnh về số lượng và chất lượng, có tinh thần cống hiến cho dân tộc, có chuẩn mực văn hóa, đạo đức tiến bộ và trình độ quản trị, kinh doanh giỏi…”. Xây dựng đạo đức doanh nhân, văn hóa kinh doanh được Đại hội toàn quốc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) lần thứ VII - 2021 xác định là nhiệm vụ đột phá chiến lược trong nhiệm kỳ 2021 - 2026. Vấn đề đặt ra là phải có một hệ thống các nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức kinh doanh của doanh nhân sao cho phù hợp với tình hình hiện nay và bối cảnh mới, qua đó giúp cho doanh nhân điều hành kinh doanh vừa có lãi, vừa phục vụ tốt người tiêu dùng, đối tác, cổ đông và làm tròn nghĩa vụ đối với Nhà nước, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người lao động. Tháng 5/2022, VCCI đã công bố bộ tiêu chí quy tắc đạo đức doanh nhân Việt Nam với 6 tiêu chuẩn gồm: tạo ra giá trị kinh tế cho xã hội; tuân thủ pháp luật; minh bạch, công bằng, liêm chính; sáng tạo, hợp tác, cùng phát triển; tôn trọng thiên nhiên, bảo vệ môi trường; yêu nước, có trách nhiệm với xã hội và gia đình. Tuy vậy, việc áp dụng bộ tiêu chí này vào hoạt động của DN không phải là việc đơn giản.

Trung thực và có trách nhiệm xã hội sẽ thành công

Theo TS. Nguyễn Đức Chính, Học viện chính trị khu vực 1, đạo đức doanh nhân chính là đạo đức được các doanh nhân vận dụng vào toàn bộ các hoạt động và quan hệ kinh doanh. Vấn đề đạo đức kinh doanh phải được đặt ra và giải quyết trong mối quan hệ tương hỗ về lợi ích giữa ba chủ thể chính của nền kinh tế thị trường: người tiêu dùng - người kinh doanh - nhà nước. Trong mối quan hệ này, người tiêu dùng giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Yếu tố quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp là lợi nhuận, nhưng lợi nhuận lại hoàn toàn phụ thuộc vào sức mua của người tiêu dùng. Bởi vậy, trước khi đưa hàng hóa ra thị trường, nhà kinh doanh cần phải nghiêm túc xét xem liệu hàng hóa có bán được không, và có nên đem bán không, chứ không phải cứ có hàng là đem bán, theo kiểu “chụp giật”, “sống chết mặc bay”. Thực tiễn cuộc sống cho thấy, doanh nghiệp nào mà cả trong tư duy lẫn hành động đều thực sự coi khách hàng là “Thượng đế”, thì doanh nghiệp đó sẽ thành công.

Sự tồn tại và phát triển của những doanh nghiệp có tuổi đời hàng chục năm, thậm chí hàng trăm năm, qua các biến động thương trường khốc liệt, đều có điểm chung là giữ chữ “tín”, hành xử ngay thẳng, có trách nhiệm. Sự trung thực giúp các doanh nghiệp duy trì và phát triển bền vững, tạo nên lòng tin, để gắn kết các mối quan hệ, từ đó tạo nên một môi trường tốt để các mối quan hệ phát triển. Khi tạo được lòng tin với đối tác, doanh nghiệp có thể có được sự hợp tác tốt, giúp dễ dàng tiết giảm chi phí, ổn định tiêu thụ và mở rộng quy mô hoạt động

Cùng với đó, mỗi doanh nghiệp muốn phát triển bền vững phải nhận thức được rằng trách nhiệm của họ trong toàn bộ tác động với môi trường xã hội, môi trường tự nhiên và tuân thủ pháp lý; đó là những chuẩn mực về bảo vệ môi trường, bình đẳng giới, an toàn lao động, đào tạo và phát triển nhân viên, phát triển cộng đồng. Quá trình sản xuất vật chất ngày nay đang đặt ra hai vấn đề bức thiết cần phải giải quyết: đó là nạn ô nhiễm môi trường và tình trạng cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên. Ngày càng có nhiều doanh nghiệp vì lợi nhuận mà sử dụng chất độc hại trong sản xuất, khai thác tài nguyên bừa bãi, thải chất thải độc hại vào môi trường nước và không khí… Hầu hết các sự cố môi trường xảy ra do chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh đổ thải trộm hoặc do công trình xử lý, lưu trữ chất thải gặp sự cố, cháy nổ, rò rỉ hóa chất, tràn dầu… dẫn đến lượng lớn chất thải chưa qua xử lý xả thải ra môi trường. Điển hình là sự cố môi trường biển 4 tỉnh miền Trung; sự cố xả chất thải của Công ty Mía đường Hòa Bình và Công ty TNHH MTV Tân Hiếu Hưng gây cá chết hàng loạt trên sông Bưởi (Thanh Hóa); sự cố tràn bùn từ hồ lắng quặng đuôi của Công ty Nhôm Đắk Nông… Hàng năm, trung bình có khoảng 5 - 6 vụ tràn dầu lớn được ghi nhận chủ yếu do va chạm, quá trình bốc dỡ hoặc đắm tàu gây ra. Hiện tượng dầu dạt vào bờ biển một số tỉnh miền Trung và miền Nam không rõ nguyên nhân, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và ảnh hưởng lớn đến các hoạt động kinh tế - xã hội. Cái giá mà những doanh nghiệp này phải trả đó chính là hàng hóa của họ bị tẩy chay, sự tồn tại của doanh nghiệp bị đe dọa.

Bởi vậy, để tồn tại và phát triển, mỗi doanh nghiệp luôn phải ý thức được trách nhiệm của mình là gắn liền công việc sản xuất, kinh doanh với xử lý chất thải, với nghĩa vụ bảo vệ môi trường sinh thái và tài nguyên thiên nhiên.

Đặc biệt, việc chăm lo tốt cho người lao động là một yếu tố thể hiện đạo đức kinh doanh, thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp một cách trực tiếp. Hiện nay, quy định về lao động trở thành một cấu phần không thể tách rời của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Việc doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật về quyền lợi người lao động là yếu tố quan trọng trong chiến lược của doanh nghiệp và có thể mang lại cho doanh nghiệp những lợi thế cạnh tranh tốt hơn bên cạnh các lợi thế khác.

Cần chế tài đủ mạnh để răn đe và ngăn chặn

Nhằm hạn chế những yếu kém và vi phạm trong thực thi đạo đức kinh doanh, theo TS. Nguyễn Đức Chính, về phía các doanh nghiệp, cần gắn kết liêm chính vào văn hóa doanh nghiệp, tăng cường và chú trọng công tác quản trị doanh nghiệp bền vững hơn nữa; đặt con người vào trung tâm của mọi chiến lược sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp; đồng thời thúc đẩy văn hóa đa dạng, hòa nhập, thúc đẩy tính đổi mới, sáng tạo, tăng cường đoàn kết, hợp tác trong kinh doanh…

Về phía nhà nước, TS. Nguyễn Đức Chính cho rằng, cần hoàn thiện khung luật pháp nhằm tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho đạo đức kinh doanh. Trong đó, cần có chế tài đủ mạnh để răn đe và ngăn chặn các biểu hiện vi phạm đạo đức kinh doanh, giảm thiểu tình trạng “nhờn luật”, cố tình vi phạm nhưng các cơ quan chức năng gặp nhiều khó khăn trong xử lý. Tiếp tục công cuộc cải cách hành chính theo hướng trong sạch, minh bạch, chuyên nghiệp, kiên quyết xóa bỏ cơ chế “xin - cho”. Đặc biệt, phải xây dựng và thực thi các chính sách, quy định pháp luật thực sự đúng đắn, khoa học để không tạo kẽ hở cho làm giàu bất chính. Tăng cường phổ biến và giáo dục về đạo đức kinh doanh cho các chủ thể kinh doanh, từng cá nhân doanh nghiệp, doanh nhân để họ có nhận thức đúng và đầy đủ về các quy định luật pháp, trách nhiệm cũng như đạo đức kinh doanh…

Ngoài ra, cần xây dựng, hoàn thiện các giá trị đạo đức doanh nhân, văn hóa kinh doanh Việt Nam theo các chuẩn mực và thông lệ trong nước và quốc tế. Các chuẩn mực này sẽ là căn cứ để xã hội đánh giá hoạt động của các doanh nghiệp, từ đó tạo ra các “sức ép”, động lực để các doanh nghiệp tuân thủ các cam kết.

Về phía cộng đồng, theo TS. Nguyễn Đức Chính, xã hội cần có một thái độ ứng xử đúng mực với doanh nhân, doanh nghiệp, chia sẻ những thuận lợi, khó khăn, khuyến khích họ trong hoạt động sản xuất, kinh doanh;  cần chung tay “nói không” các sản phẩm của các doanh nghiệp không thực hiện đúng đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội gây hại cho nền kinh tế, cho môi trường, cho người tiêu dùng…

Các doanh nhân - người chủ các doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước những cơ hội cũng như những thách thức to lớn, đòi hỏi phải nâng cao năng lực cạnh tranh không chỉ bằng nguồn vốn, chiến lược kinh doanh, công nghệ, chất lượng sản phẩm mà còn bằng uy tín, thương hiệu và đạo đức kinh doanh. Để nâng cao đạo đức của đội ngũ doanh nhân gắn với xây dựng văn hóa doanh nghiệp và xây dựng đất nước toàn diện, hội nhập quốc tế, rất cần sự nỗ lực không chỉ của lực lượng doanh nhân chân chính mà còn cần sự ủng hộ, đồng hành và kiến tạo của Đảng và Nhà nước, Bộ ngành, địa phương và các tổ chức hiệp hội ngành nghề…

Anh Mai (Vietnam Business Forum)