Bước tiến dài của xuất khẩu Việt Nam

Từ một quốc gia nghèo nàn, từng bị chiến tranh tàn phá và cấm vận, Việt Nam đã vươn lên đứng trong Top 20 nền kinh tế thương mại hàng đầu thế giới. Năm 2024, tổng giá trị kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 786 tỷ USD, tăng 15,4% so với 2023, xuất siêu 24,77 tỷ USD,… là minh chứng rõ nét cho thành công hội nhập và vị thế ngày càng vững chắc của Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Nền tảng thương mại vững chắc

Sau ngày Đất nước thống nhất năm 1975, Việt Nam rơi vào tình thế kinh tế đặc biệt khó khăn: Cán cân thương mại liên tục thâm hụt, nguồn lực hạn chế và phải phụ thuộc vào nhập khẩu nhiều mặt hàng thiết yếu, kể cả gạo. Bước ngoặt lịch sử chỉ thực sự đến với Đại hội VI của Đảng năm 1986, khi công cuộc Đổi Mới được khởi xướng, đặt mục tiêu sản xuất lương thực và hàng tiêu dùng làm mũi nhọn của nền kinh tế. Tiếp đó, Việt Nam tiếp tục khẳng định quan điểm chiến lược, kiên trì tập trung vào xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những sản phẩm trong nước sản xuất có hiệu quả.

Đường lối nhất quán này đã mở ra quỹ đạo phát triển bền vững cho xuất khẩu Việt Nam suốt gần bốn thập kỷ qua, đưa đất nước từ chỗ nhập khẩu chủ yếu trở thành một trong những cường quốc xuất khẩu mới nổi của thế giới. Hàng hóa Việt Nam hiện đã có mặt tại gần 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có những thị trường khó tính bậc nhất như Mỹ, Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU)…, khẳng định năng lực cạnh tranh và vị thế ngày càng cao của nền kinh tế Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Việt Nam đã chủ động hội nhập kinh tế quốc tế thông qua việc tham gia các tổ chức đa phương và ký kết hàng loạt Hiệp định Thương mại Tự do (FTA). Tính đến nay, Việt Nam đã ký 17 FTA với hơn 60 đối tác, bao phủ hầu hết các nền kinh tế lớn trên khắp các châu lục, chiếm gần 90% GDP toàn cầu. Những hiệp định này không chỉ mở đường cho việc cắt giảm thuế quan, mà còn nâng cao tiêu chuẩn chất lượng hàng hóa, giúp doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường, đa dạng hóa chuỗi cung ứng và tham gia ngày càng sâu vào mạng lưới sản xuất – thương mại toàn cầu.

Xuất siêu và lọt Top 20 về thương mại

Những nỗ lực hội nhập quốc tế đã đưa Việt Nam đạt được những bước tiến nổi bật, vừa thúc đẩy tăng trưởng bền vững, vừa nâng tầm vị thế trên bản đồ thương mại. Từ năm 2016 đến nay, Việt Nam liên tục xuất siêu trong 9 năm liền, riêng năm 2024 đạt mức thặng dư kỷ lục 24,77 tỷ USD. Thành công này chủ yếu đến từ sự bứt phá trong xuất khẩu hàng chế biến, chế tạo và nông sản, trong khi nhập khẩu nguyên liệu sản xuất được kiểm soát hiệu quả. Kết quả là cán cân thanh toán được cải thiện, GDP tăng trưởng ổn định, với mức xuất siêu trung bình 10 - 20 tỷ USD/năm, qua đó giảm áp lực lạm phát và góp phần tăng cường dự trữ ngoại hối.

Việc tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) cũng tạo đòn bẩy lớn cho thương mại. Việt Nam đã vươn lên nhóm 20 quốc gia có quy mô thương mại quốc tế lớn nhất, liên tục lập kỷ lục xuất siêu - riêng 7 tháng đầu năm 2025 đạt thặng dư 10,18 tỷ USD. Các FTA tiêu biểu như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) và Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) không chỉ mở rộng thị trường và cắt giảm thuế quan mà còn thúc đẩy cải cách thể chế. Nhờ vậy, kim ngạch thương mại giai đoạn 2024 - 2029 dự kiến tăng trung bình 6,5%/năm, cao hơn mức 6,2% của giai đoạn trước.

Trong khu vực, Việt Nam nhiều năm liền dẫn đầu Đông Nam Á về tốc độ tăng trưởng thương mại. Nửa đầu năm 2025, kim ngạch tăng tới 16,3%, vượt qua cả Indonesia và Thái Lan về tốc độ tăng trưởng xuất khẩu. Lợi thế vị trí địa lý, nguồn lao động cạnh tranh và chính sách hội nhập chủ động đã giúp tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt hơn 514 tỷ USD chỉ trong 7 tháng. Những thành tựu này không chỉ củng cố vai trò đầu tàu thương mại trong khu vực, mà còn là nền tảng quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025, với xuất khẩu tiếp tục là động lực then chốt.

Việt Nam tập trung phát triển các ngành hàng có lợi thế cạnh tranh, với những mặt hàng xuất khẩu chủ lực gồm: Điện thoại và linh kiện, máy tính và sản phẩm điện tử, dệt may, nông sản, thủy sản, cà phê, hạt điều, gạo,… Nhiều mặt hàng đã vươn lên vị trí dẫn đầu thế giới, khẳng định chất lượng và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.

Trong lĩnh vực dệt may, Việt Nam hiện là nhà xuất khẩu lớn thứ ba toàn cầu, với kim ngạch dự kiến đạt 46 - 4 8 tỷ USD năm 2025. Ngành da giày cũng nổi bật, khi xếp thứ hai thế giới về xuất khẩu và thứ ba về sản xuất, đạt hơn 14 tỷ USD chỉ trong nửa đầu năm 2025.

Thủy sản tiếp tục là điểm sáng, với Việt Nam dẫn đầu thế giới về xuất khẩu cá tra và basa. Riêng tháng 5/2025, kim ngạch cá tra đạt 189 triệu USD (tăng 12%), xuất khẩu tôm đạt 415,3 triệu USD. Tính chung 5 tháng đầu năm, kim ngạch thủy sản đạt 4,3 tỷ USD (tăng 22,3%), dự kiến cán mốc 9,2 tỷ USD cả năm.

Với gạo - mặt hàng nông sản chiến lược, Việt Nam dự kiến trở thành nước xuất khẩu lớn thứ hai thế giới năm 2025, với khối lượng ít nhất 8 triệu tấn. Trong khi đó, ngành gỗ và nội thất gỗ khẳng định vị thế khi Việt Nam là nhà xuất khẩu nội thất lớn thứ hai toàn cầu, với kim ngạch khoảng 17 tỷ USD mỗi năm. Về tổng thể xuất khẩu gỗ, Việt Nam đứng thứ sáu thế giới và dẫn đầu Đông Nam Á.

Những mặt hàng mũi nhọn này không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao, mà còn giúp Việt Nam tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm rủi ro phụ thuộc và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Dù gặt hái nhiều thành tựu, Việt Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức. Đó là tác động từ chính sách thuế quan của Mỹ, sự cạnh tranh gay gắt với các quốc gia xuất khẩu khác, cùng hàng rào phi thuế quan ngày càng siết chặt từ các thị trường lớn như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc,... Đặc biệt, những tiêu chuẩn mới như chống khai thác thủy sản bất hợp pháp (IUU), quy định chống mất rừng (EUDR) hay các yêu cầu khắt khe về kỹ thuật và vệ sinh an toàn thực phẩm đang tạo ra áp lực lớn đối với doanh nghiệp Việt.

Để ứng phó, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Một mặt, đẩy mạnh đàm phán và ký kết các hợp đồng nhập khẩu với Mỹ về khí hóa lỏng (LNG), máy bay, dược phẩm, vật tư y tế và nông sản nhằm cân bằng cán cân thương mại, mặt khác tiếp tục phối hợp với ASEAN và các nước trong khu vực để hài hòa lợi ích, duy trì thương mại tương xứng với quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN – Mỹ. Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa thị trường, thâm nhập vào các thị trường ngách tiềm năng như Trung Đông, châu Phi hay Nam Mỹ sẽ giúp giảm rủi ro phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống.

Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) đang xây dựng Chiến lược xúc tiến thương mại giai đoạn 2026 - 2030, đặt mục tiêu trọng tâm là hình thành hệ sinh thái xúc tiến thương mại hiện đại, gắn kết chặt chẽ, hỗ trợ doanh nghiệp làm chủ phân phối, mở rộng tiêu thụ trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu nhóm ngành có công nghệ, giá trị gia tăng cao. Xuất khẩu bình quân giai đoạn này kỳ vọng tăng 13 - 16%/năm.

Chiến lược mới nhấn mạnh ba định hướng lớn: Chuyển đổi số và xanh, chuyên nghiệp hóa hệ thống xúc tiến, và ưu tiên xúc tiến theo cụm ngành hàng. Sáu nhóm ngành trọng điểm gồm: Điện tử - linh kiện, dệt may, da giày, vận tải - linh kiện, nông thủy sản chế biến, gỗ - thủ công mỹ nghệ. Ngoài ra, công nghệ thông tin, logistics và hàng hóa môi trường cũng được xác định là ngành ưu tiên.

Có thể thấy, từ những năm đầu Đổi Mới đến nay, Việt Nam đã nhiều lần biến thách thức thành cơ hội, từ chỗ phụ thuộc nhập khẩu trở thành cường quốc xuất khẩu. Thông qua các sản phẩm chất lượng cao, Việt Nam đang giới thiệu ra thế giới hình ảnh một quốc gia năng động, đáng tin cậy và có trách nhiệm, đóng góp cho hòa bình và phát triển toàn cầu. Với đà tăng trưởng vững chắc, năm 2025 hứa hẹn tiếp tục lập nên những kỷ lục mới, khẳng định Việt Nam là đối tác thương mại quan trọng trên bản đồ kinh tế thế giới.

Hương Ly (Vietnam Business Forum)