Thắng lực cản tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước

Đến hết quý I/2015, quá trình tái cơ cấu hệ thống doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) đã có sự chuyển biến so với với giai đoạn trước,  đã cổ phần hóa 172 doanh nghiệp, tức đã đạt 1/3 chỉ tiêu trong tổng số 432 doanh nghiệp trong 2 năm 2014 – 2015. Tuy nhiên, tiến độ này vẫn còn chậm so với lộ trình đề ra.

Thủ tướng thúc giục cổ phần hóa

Theo kế hoạch, năm nay cả nước cần phải hoàn thành cổ phần hóa 289 doanh nghiệp Nhà nước. Giữa tháng 4/2015, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương chỉ đạo quyết liệt để hoàn thành cổ phần hóa 289 doanh nghiệp theo đúng kế hoạch. Xử lý nghiêm trách nhiệm đối với lãnh đạo doanh nghiệp không thực hiện hoặc thực hiện không có kết quả tái cơ cấu, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước.

Cho đến nay, việc thoái vốn DNNN khá hiệu quả, thoái vốn được gần 5.000 tỷ đồng nhưng tổng thu về đã lên tới gần 7.000 tỷ đồng, trong đó lĩnh vực bất động sản chiếm 45% tổng thu từ thoái vốn. Số doanh nghiệp thực hiện đấu giá cổ phần hóa và thoái vốn qua 2 Sở Giao dịch chứng khoán trong năm 2014 cao gấp 1,4 lần so với cả 3 năm trước.

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Tài chính hướng dẫn việc giải quyết những vướng mắc, khó khăn trong xác định giá trị doanh nghiệp như: hoàn nhập các khoản dự phòng vào vốn nhà nước, xác định giá trị các khoản đầu tư dài hạn, giá trị tiềm năng, tài sản đã hết khấu hao, định giá lại các khoản đầu tư tài chính tại thời điểm chuyển doanh nghiệp thành công ty cổ phần, xác định giá cổ phiếu bán cho người lao động và tổ chức công đoàn đối với những doanh nghiệp chuyển sang công ty cổ phần nhưng chưa có điều kiện bán đấu giá cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) ngay; hướng dẫn việc bán cổ phần theo lô.

Quá trình tái cơ cấu DNNN còn một phần công việc quan trọng là thoái vốn đầu tư ngoài ngành. Trước đây giai đoạn trước 2011-2015 thì các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước đầu tư vào các lĩnh vực ngoài ngành, vốn đổ vào ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán, bất động sản và các quỹ rủi ro.

Năm 2014, các DNNN đã thoái vốn được 6000 tỷ đồng, gấp nhiều lần so với những năm trước. Nhưng con số này vẫn còn rất nhỏ so với mục tiêu thoái toàn bộ vốn đầu tư ngoài ngành mà Chính phủ yêu cầu. Thời gian qua, các DN rất lúng túng bởi giữa nguyên tắc bảo toàn vốn, với nguyên tắc bán theo giá thị trường. Hiện nay, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo trong năm 2014 ban hành các quy định để xử lý vấn đề này, quan trọng hiện nay là tổ chức thực hiện.

Nhiệm vụ bất khả thi của SCIC   

Phát biểu tại Hội nghị nhằm phổ biến một số chính sách mới về thoái vốn, bán cổ phần, đăng ký giao dịch và niêm yết trên thị trường chứng khoán đầu tháng 4/2015, ông Hoàng Nguyên Học - Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) cho biết theo kế hoạch, năm nay công ty phải bán vốn tại hơn 300 doanh nghiệp, chỉ còn giữ lại khoảng 100 đơn vị đến cuối năm.

Thực tế thì trong 3 tháng đầu năm, SCIC mới bán được vốn tại 22 doanh nghiệp, so với mục tiêu hơn 300 doanh nghiệp được đề ra. Có nghĩa là từ nay đến cuối năm, trung bình mỗi ngày SCIC phải bán xong 1 DN – một nhiệm vụ hầu như bất khả thi.

Vẫn còn nhiều khó khăn về chính sách cần được tháo gỡ để SCIC có thể đẩy mạnh quá trình bán cổ phần. Để tháo gỡ những vấn đề này, lãnh đạo Tổng công ty kiến nghị Bộ Tài chính, Ủy ban chứng khoán Nhà nước có thêm các biện pháp để đẩy nhanh quá trình bán vốn. Cụ thể, với những doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ, giá trị doanh nghiệp thấp hơn giá thị trường thì cần cơ chế bán cổ phần dưới mệnh giá. “Có những doanh nghiệp mệnh giá cổ phần là 10.000 đồng nhưng SCIC chỉ bán được với giá 500 đồng mỗi cổ phần", một lãnh đạo UBCKNN cho biết.

Hoạt động bán đấu giá cổ phần cần nhiều giải pháp hỗ trợ để phát triển mạnh trong năm 2015. Theo Quyết định 51, SCIC được quyền xem xét mua lại cổ phần của doanh nghiệp và phần vốn đầu tư ngoài ngành của các tổ chức tín dụng, nhưng chỉ trong điều kiện các cổ phần này không bán được trên thị trường và Ngân hàng Nhà nước không thể tự xử lý. "Theo tinh thần đầu tư kinh doanh vốn, SCIC chỉ được xem xét mua lại khi khoản đầu tư hiệu quả và có lãi. Tuy nhiên, việc mua sau khi nhà đầu tư khác không mua là vướng mắc lớn", đại diện SCIC cho biết.

Một số ý kiến đề xuất nên tạo điều kiện cho các nhà đầu tư chiến lược mua cổ phần trọn lô của DN với quan điểm nhà đầu tư chiến lược mới có động lực thúc đẩy doanh nghiệp đi lên. Để thu hút các nhà đầu tư chiến lược, quy định cần thay đổi để có cơ chế bán trọn lô cổ phần, bởi nhà đầu tư lớn thường muốn nắm đa số để có tiếng nói trong DN.

Chủ tịch Ủy ban chứng khoán Nhà nước Vũ Bằng cũng nhận định sẽ có những nghiên cứu pháp lý để triển khai cơ chế bán trọn lô nhằm thu hút đối tác chiến lược, mục tiêu nâng cao chất lượng quản trị của doanh nghiệp sau cổ phần hóa.

Thực tế, nhiều thương vụ IPO doanh nghiệp nhà nước bán ra công chúng thì không thành công, nhưng khi bán cho nhà đầu tư chiến lược thì lại rất thành công. Việc nhiều tập đoàn tư nhân muốn mua sân bay, cảng biển và mua cổ phần chi phối là một diễn biến đáng chú ý thời gian qua.

Lê Minh