Hệ thống phân phối và bán lẻ hàng nông sản: Tái cấu trúc để không bị lỡ nhịp

Hệ thống phân phối hàng nông sản Việt Nam chưa có sự liên kết vững chắc do sản xuất còn manh mún, các DN không mặn mà đưa sản phẩm vào hệ thống phân phối nội địa; do vậy, nội dung tái cấu trúc hệ thống phân phối và bán lẻ hàng nông sản trong Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp đang khiến không ít DN và nhà quản lý phải đau đầu. Ông Hồ Xuân Hùng - Chủ tịch Tổng hội nông nghiệp, nông thôn Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn trả lời phỏng vấn Tạp chí Vietnam Business Forum về vấn đề này. Nguyễn Thanh thực hiện.

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, nguyên nhân khiến các DN sản xuất chế biến nông sản đang mất dần vị thế trên sân nhà là việc bỏ hệ thống phân phối nội địa như siêu thị, trung tâm thương mại. Ý kiến của ông về vấn đề này?

Đúng là hầu hết các DN chế biến nông sản trên cả nước, chưa mặn mà với việc đưa hàng vào hệ thống phân phối nội địa với số liệu thực tế là đến 95% sản phẩm dành cho xuất khẩu. Tôi ví dụ, nông sản được mùa rớt giá, và ngay cả mất mùa cũng rớt giá, như hiện trạng thị trường ngao miền Bắc. Từ 17.000 - 18.000 đồng/kg, đến nay, giá ngao thương phẩm bán tại bãi dao động từ 11.000 - 13.000 đồng/kg. Thế nhưng, tại các chợ đầu mối thủy hải sản ở các thành phố lớn, giá bán 1kg ngao luôn cao gấp đôi mức giá này. Điều tương tự cũng diễn ra với các mặt hàng nông sản khác. Rõ rệt nhất là muối. Kể cả thời điểm muối ế đến mức người làm muối không muốn thu hoạch vì tốn tiền bảo quản, ở thành phố, giá 1kg muối vẫn cao gấp 3 - 4 lần giá muối tại ruộng. Như vậy rõ ràng, cả người bán và người mua mặt hàng nông sản đều ít hài lòng với hệ thống phân phối vả bán lẻ. Người bán thì cho rằng, nông sản của họ thường được mua với giá thấp, bị ép cấp làm họ bị thiệt hại, đặc biệt vào thời kỳ mùa vụ. Hơn nữa, người mua không khỏi băn khoăn về hàng nông sản thiếu sự kiểm soát chất lượng. Như vậy rõ ràng chúng ta thiếu đáp ứng kịp thời và thoả đáng nhu cầu của cả người bán và người mua.

Thứ hai, thiếu khả năng bình ổn giá vào những thời điểm có sự biến động đột ngột về cung - cầu như thay đổi thời tiết đột ngột hay dịp lễ, Tết. Đây là thời điểm có rất nhiều hàng hóa nông sản thực phẩm tiêu dùng tăng với giá chóng mặt. Do đó, khách hàng đều bị tác động mạnh về tâm lý khi giá bán thay đổi đột ngột.

Thứ ba, ở VN hiện có hai loại hệ thống phân phối và bán lẻ đó là hệ thống tập trung thông qua các chuỗi siêu thị, chuỗi cửa hàng bán lẻ… và hệ thống bán hàng rong, xe đẩy, quang gánh, rao vặt… có điều kiện tiếp cận tới từng gia đình gây khó khăn trong quản lý và kiểm soát chất lượng, đo lường, bao bì. Điều này dường như cũng vô tình để siêu thị nước ngoài đẩy mạnh việc xây dựng và phát triển hệ thống bán hàng có đủ nhãn hiệu, thông tin rõ ràng, cân đong, đo, đếm chính xác, đầy đủ cũng như giao hàng tận nhà, thậm chí kinh doanh qua mạng. Và một bất cập nữa là chúng ta thiếu hệ thống phương tiện, cơ sở vật chất hỗ trợ hệ thống phân phối và bán lẻ.

Liệu những nhà phân phối và bán lẻ trong nước có nhìn nhận được những bất cập trên, thưa ông ?

Thực tế, các nhà bán lẻ trong nước phần nào đã thấy được những bất cập ấy nhưng việc giải quyết còn thiếu triệt để. Ví dụ, các chợ đầu mối và hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại VN đã ra đời song vẫn chưa đạt được hiệu quả như người tiêu dùng mong đợi vì vẫn chưa đạt tính tiện lợi cao nhất và sự hài lòng lớn nhất về chất lượng, giá cả và phong cách bán hàng hàng. Về lâu dài, chúng ta cần hiểu rõ nhu cầu nông sản là nhu cầu thiết yếu và không thể thiếu của người dân trong mọi hoàn cảnh. Việc tổ chức hệ thống phân phối và bán lẻ đã, đang và sẽ tồn tại lâu dài. Ở VN, lợi nhuận thu được từ hệ thống phân phối và bán lẻ có thể đạt từ 20% -30% , thậm chí có thể lên tới trên 50% giá trị sản phẩm. Do đó, cần có cái nhìn lâu dài và liên tục trong đầu tư vào hệ thống này để không chỉ thúc đẩy dòng chảy kinh tế mà còn không bỏ lỡ cơ hội thu lợi nhuận cao góp phần tái cấu trúc ngành hàng nông sản thành công.

Vậy cụ thể của cái nhìn lâu dài và liên tục đó sẽ là gì, thưa ông ?

Đó là nhìn vào thành phần kinh tế tư nhân nghĩa là cần khuyến khích các DN tư nhân tham gia sâu vào hệ thống phân phối và bán lẻ với lối tư duy mới và tổ chức phân phối và bán lẻ là một nghề nghiệp thực sự. Bởi lẽ, thực tế hầu hết hệ thống phân phối và bán lẻ nông sản của các nước có nền kinh tế thị trường đều do thành phần kinh tế tư nhân tiến hành như Úc, Israel… Trong khi đó, đội ngũ DN tư nhân của VN cũng rất hùng hậu cần được tập hợp mặc dù công việc đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao và những chuẩn mực cụ thể về kiến thức, kỹ năng như khả năng tổ chức thu gom và cung ứng nguồn hàng khối lượng lớn, chất lượng cao và ổn định, bình ổn được giá cả trong mọi tình huống.

Lúc này rất cần các bàn tay DN nhà nước mạnh, tự chủ hạch toán, chịu trách nhiệm với pháp luật mới được hỗ trợ. Các DN, tập đoàn khác tự sản xuất, phân phối, hoặc phối hợp cùng nông dân đưa hàng về bán lẻ với chi phí tốt nhất.

Còn đối với nhà quản lý, họ sẽ có vai trò của như thế nào trong việc tái cấu trúc hệ thống phân phối và bán lẻ này, thưa ông ?

Nhà quản lý cần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng trong hệ thống phân phối để tạo điều kiện cho những nhà phân phối và bán lẻ tốt nhất ra đời như là việc tạo chỗ dựa để làm thay đổi cơ bản nền tảng hệ thống phấn phối và bán lẻ nông sản của VN trong điều kiện mới.

Đặc biệt, cần có sự hỗ trợ thực hiện các phương thức cung ứng dịch vụ, hợp đồng nông sản, hỗ trợ nông nghiệp đa dạng thực hiện chuỗi phân phối hiện đại... Có như vậy, chúng ta mới có thể khuyến khích các cá nhân, tổ chức thành lập mạng lưới phân phối và bán lẻ mang tính quốc tế để phân phối và bán lẻ hàng nông sản VN ở nước ngoài thông qua học tập kinh nghiệm của nước ngoài, thay thế dần phân phối hàng qua trung gian nước ngoài bị ép cấp, ép giá hoặc bị thu mua theo các phương thức gây hại nhiều hơn lợi ích thu lại.