Gạo cấp cao sẽ nắm thị phần lớn

Năm 2012 tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam sẽ không có gì thay đổi so với bức tranh xuất khẩu năm 2011 do yếu về năng lực cạnh tranh giá cả và chất lượng sản phẩm. Vì vậy, bước đi đối với thị trường gạo năm 2012 là phải hạn chế xuất khẩu gạo cấp thấp để tập trung vào các hợp đồng thương mại gạo cấp cao.

Sẽ đối mặt nhiều khó khăn

Theo ông Huỳnh Minh Huệ - Tổng thư ký Hiệp hội Lương thực VN (VFA), năm 2012 được đánh giá là năm khó khăn đối với thị trường gạo vì sản lượng dồi dào trong khi tồn kho tăng liên tục trong 5 năm liên tiếp, hiện đang ở mức kỷ lục, trên 100 triệu tấn. Hơn nữa, thương mại gạo toàn cầu đang sụt giảm, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) dự báo là giảm khoảng 8% và Tổ chức nông lương thế giới (FAO) là 5%, khiến xuất khẩu gạo của VN năm 2012 sẽ gặp khó khăn.

Chuyên gia Nguyễn Đình Bích cho rằng, trong năm 2011 người trồng lúa vừa được mùa vừa được giá, mức giá bình quân 6.000 đồng/kg, nông dân lãi tới 50%, đây là năm thành công của xuất khẩu gạo. Điều đáng chú ý là lượng gạo chất lượng cao đã tăng vọt, gạo thơm đạt 472.000 tấn, tăng gấp đôi so với năm 2010. Tuy nhiên, bước sang năm 2012, ông Bích dự báo xuất khẩu gạo đứng trước nhiều khó khăn, lượng hợp đồng gối đầu sang năm mới đạt 850.000 tấn, không thấp hơn so với mọi năm, nhưng thời gian giao hàng trả dài sang các quý mà không tập trung vào quý I như các năm. Trong khi đó, những thị trường trọng điểm như Indonesia, Bangladesh... chưa ký được hợp đồng mới. Mặt khác, các DN đối diện với khó khăn từ các nước xuất khẩu gạo phẩm cấp thấp. Thị trường tiêu thụ loại gạo này chủ yếu là châu Á và châu Phi. Với mức giá rẻ từ gạo Ấn Độ và Pakistan hiện nay, gạo VN có thể mất 20% thị phần tại thị trường châu Phi.

Hiện nay, xuất khẩu gạo của VN sang thị trường châu Á chiếm 67%, châu Phi chiếm 23%. Qua theo dõi tình hình xuất khẩu gạo hàng năm cho thấy, vào thời điểm đầu năm mới, VN thường đã có hợp đồng lớn với Indonesia, Bangladesh, nhưng đến nay thông tin từ VFA cho biết vẫn chưa có hợp đồng lớn nào được ký. Do vậy, lượng hàng giao trong quý 1 năm 2012 được ký mới có 1,1 triệu tấn, trong khi cùng thời điểm này vào năm 2011 là 1,8 triệu tấn.

Ông Trần Bá Hoàn - Tổng giám đốc Tổng Công ty Lương thực Miền Bắc cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2012, Ấn Độ sẽ tích cực cạnh tranh bán ra khoảng 60 triệu tấn nông sản các loại, trong đó có đến 26,3 triệu tấn gạo với giá thấp để giải quyết hàng tồn kho lớn. Và lượng gạo xuất khẩu này hiện chưa có dấu hiệu dừng lại ở nước này. Tiếp theo đó, Myanmar cũng tuyên bố đẩy mạnh xuất khẩu gạo giá thấp trong năm 2012. Trong khi đó, gạo Thái Lan xuất khẩu giảm do thiếu cạnh tranh, nên lượng gạo tồn kho lớn trong năm qua và năm nay, nước này sẽ phải đẩy hàng tồn ra bán. Do vậy, VN cũng xuất khẩu chậm, kéo lượng hàng tồn kho tăng đáng kể.

Khó khăn là vậy, tuy nhiên không phải không có hướng giải quyết và quan trọng hơn cả đây là lúc các DN trong ngành cần phải đồng lòng, thống nhất trong triển khai các kế hoạch của Hiệp hội cũng như tổ điều hành giá gạo xuất khẩu – nhận định của một chuyên gia trong ngành lúa gạo.

Nâng giá trị xuất khẩu và mua tạm trữ

Ông Huỳnh Minh Huệ - Tổng thư ký VFA cho biết, do hợp đồng tập trung không còn nhiều, ít nhất từ nay cho tới quý 3 nên hợp đồng thương mại sẽ đóng vai trò quyết định trong thời gian tới. Hiện nay, đối với hợp đồng tập trung, theo ông Huệ các nước nhập khẩu truyền thống của VN như Indonesia, Malaysia đã gần như ký xong kế hoạch và phải chờ cho tới cuối năm nay thì họ mới khôi phục lại các hợp đồng tập trung. Cho nên trong quý 1 và 2, chúng ta phải tập trung đẩy mạnh ký hợp đồng với các thị trường thương mại đặc biệt là thị trường châu Phi.

Vì vậy, song song với các thị trường xuất khẩu gạo truyền thống, VN cũng cần tận dụng khả năng xuất khẩu gạo sang một số thị trường tiêu thụ gạo cấp cao như Trung Quốc, Hồng Kông và thị trường mới mở như Phillipines- ông Huệ cho biết. Tuy nhiên, muốn đẩy mạnh xuất khẩu thì chúng ta phải chấp nhận cạnh tranh về giá, chất lượng và các điều kiện xuất khẩu khác. Về vấn đề này, Giáo sư Võ Tòng Xuân ví von: muốn vươn ra biển lớn doanh nghiệp phải mạo hiểm.

Theo dự tính của VFA trong thời gian tới sẽ đẩy mạnh xuất khẩu gạo cấp cao và hạn chế xuất khẩu gạo cấp thấp. Vì gạo cấp thấp Việt Nam hiện đang rất khó cạnh tranh với Ấn Độ và Pakistan do giá gạo cao hơn khoảng 40 USD/tấn. Và, giá đó mới đảm bảo cho người nông dân có lời.

Được biết, trong thời gian vừa qua, VFA cũng có bàn bạc và thống nhất đưa ra mức giá sàn hợp lý nhằm đẩy mạnh xuất khẩu gạo chất lượng cao như gạo 5% tấm, gạo 10% tấm và 15% tấm. Song song với xuất khẩu, Hiệp hội cũng đã đề xuất với Chính phủ cho phép mua tạm trữ lúa gạo sau khi thu hoạch vụ Đông Xuân. Đồng tình với chủ trương của VFA, ông Nguyễn Trí Ngọc – Cục trưởng Cục trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho rằng, nếu trong thời gian tiếp theo chúng ta không có kế hoạch vừa đẩy mạnh xuất khẩu vừa thu mua tạm trữ lúa gạo (không phân biệt cấp thấp, cấp cao) theo khả năng hiện có của từng DN thì bức tranh về thị trường xuất khẩu gạo của VN sẽ không có nhiều “điểm sáng” như năm 2011 đồng nghĩa với việc mất thị phần xuất khẩu trên thị trường quốc tế.

Nhiệm vụ đặt ra trước mắt VFA trong lúc này là cố gắng giữ những thị trường truyền thống. Để “lấp chỗ trống” thị phần thị trường châu Phi, VFA khuyến cáo các DN nên đẩy mạnh xuất gạo phẩm cấp cao, gạo thơm sang khu vực Tây Phi, Trung Quốc cùng một số nước châu Á... Vì thực tế, gạo thơm của VN đang có cơ hội chiếm lĩnh thị trường, đồng thời loại gạo 4 – 5% tấm đang có lợi thế cạnh tranh nhất.

Lưu Hiệp