Lung Ngọc Hoàng: Từ bảo tồn đến quản trị di sản sinh thái

Giữa vùng đất ngập nước trầm lắng của Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Khu bảo tồn (KBT) thiên nhiên Lung Ngọc Hoàng hiện lên như một điểm tựa sinh thái được gửi gắm niềm tin đặc biệt. Hiếm có nơi nào được các nhà lãnh đạo cao nhất - từ Nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Thủ tướng Phạm Minh Chính đến Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn - trực tiếp thăm hỏi, lắng nghe và chỉ đạo định hướng bảo tồn, phát triển sâu sắc như vậy. Ngay cả sau hợp nhất địa giới, giữa bề bộn công việc, lãnh đạo thành phố Cần Thơ vẫn quan tâm, ưu tiên nguồn lực cho Lung Ngọc Hoàng, bởi thấu hiểu rằng giữ gìn “lá phổi xanh” này chính là gìn giữ nền tảng sinh thái, lịch sử và tương lai bền vững của vùng hạ lưu Mekong. Từ mạch nguồn ấy, Vietnam Business Forum có cuộc trao đổi với ông Lê Thanh Sơn - Phó Giám đốc phụ trách KBT.

Ông Lê Thanh Sơn - Phó Giám đốc Phụ trách KBT thiên nhiên Lung Ngọc Hoàng

Ông đánh giá vai trò của Lung Ngọc Hoàng trong cấu trúc sinh thái và chiến lược phát triển xanh của Cần Thơ hiện nay?

Lung Ngọc Hoàng được ví như “lá phổi xanh” quý giá vùng ĐBSCL, một trong số ít hệ sinh thái đất ngập nước còn giữ được tính nguyên sơ và đa dạng sinh học cao. KBT hiện lưu giữ hơn 330 loài thực vật và 206 loài động vật, trong đó nhiều loài thuộc Sách Đỏ Việt Nam và thế giới, thể hiện giá trị bảo tồn đặc thù.

Trên hơn 2.800 ha thuộc xã Phương Bình, Lung Ngọc Hoàng với rừng tràm, đầm lầy và vùng nước ngập quanh năm không chỉ là mái nhà cho thủy sinh, lưỡng cư và chim nước, mà còn điều hòa khí hậu, duy trì nguồn nước, hạn chế xói mòn, hạn mặn, góp phần giữ cân bằng sinh thái toàn vùng Tây sông Hậu.

Trong chiến lược phát triển xanh của Cần Thơ, Lung Ngọc Hoàng vừa là KBT sinh thái trọng điểm, vừa được định hướng thành mô hình hài hòa giữa bảo tồn và phát triển kinh tế - xã hội. Việc tỉnh Hậu Giang trước đây phê duyệt Đề án du lịch sinh thái tại KBT nhằm thu hút đầu tư, tạo sinh kế cho cộng đồng qua du lịch thân thiện môi trường, đồng thời phục vụ giáo dục và nghiên cứu khoa học.

Hiện Lung Ngọc Hoàng không chỉ gìn giữ giá trị thiên nhiên và lịch sử, mà còn trở thành trụ cột của mô hình phát triển xanh, bền vững, nâng tầm vai trò sinh thái và kinh tế - xã hội của thành phố trong vùng.

Chủ tịch QH Trần Thanh Mẫn khảo sát và trao đổi tại KBT thiên nhiên Lung Ngọc Hoàng ngày 10.10.2025

Kết quả nổi bật trong bảo tồn, giám sát đa dạng sinh học thời gian qua?

Lung Ngọc Hoàng hiện duy trì và làm giàu hệ sinh thái đa dạng bậc nhất ĐBSCL, nơi tự nhiên, lịch sử và con người giao hòa. Qua các đợt điều tra và khảo sát dài hạn, KBT đã hình thành hệ thống dữ liệu sinh học phong phú, trở thành nền tảng cho việc bảo tồn, phục hồi rừng và quản lý di sản sinh thái.

Từ năm 2015 đến nay, KBT đã ghi nhận 582 loài thực vật gồm 352 loài thực vật bậc cao, 57 loài nấm và 173 loài tảo lam - tảo lục, cùng 451 loài động vật với đủ các nhóm cá, chim, nhện, côn trùng, thân mềm, động vật đáy, ếch - nhái, bò sát và thú.

Những con số này không chỉ phản ánh sự đa dạng và giá trị sinh học vượt trội mà còn minh chứng sống động cho hiệu quả của việc bảo tồn và giám sát khoa học, làm cơ sở cho các quyết sách phục hồi sinh cảnh, quản lý rừng ngập nước và phát triển du lịch sinh thái. Việc cập nhật dữ liệu liên tục còn vừa giúp giữ gìn di sản thiên nhiên, vừa trở thành công cụ khoa học, giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng, góp phần nâng tầm giá trị KBT.

Lung Ngọc Hoàng đang tổ chức các phân khu bảo vệ - phục hồi - dịch vụ theo mô hình nào?

Lung Ngọc Hoàng được tổ chức theo mô hình phân khu chức năng rõ rệt, vừa bảo tồn nghiêm ngặt, vừa phục hồi hệ sinh thái và phát triển hoạt động dịch vụ quản lý, du lịch sinh thái bền vững và khoa học.

Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt là lõi sinh thái với đa dạng sinh học cao, nơi nhiều loài quý hiếm sinh sống và rừng ngập nước còn nguyên vẹn; các hoạt động chủ yếu là giám sát và nghiên cứu khoa học, hạn chế tối đa tác động con người.

Phân khu phục hồi tập trung tái tạo rừng, đất ngập nước và thảm thực vật bản địa, kết hợp một số hoạt động du lịch sinh thái nhẹ nhàng, luôn tuân thủ nguyên tắc bảo tồn.

Phân khu hành chính - dịch vụ gồm trung tâm quản lý, trạm điều hành và khu đón tiếp, vừa phục vụ du lịch sinh thái, giáo dục môi trường và trải nghiệm xanh, vừa tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương.

Mô hình phân khu này cho phép Lung Ngọc Hoàng cân bằng hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, đồng thời tạo nền tảng cho nghiên cứu, giáo dục và thu hút đầu tư bền vững.

Hệ thống bẫy ảnh và các chương trình giám sát gần đây ghi nhận nhiều loài quý hiếm xuất hiện; điều này có ý nghĩa thế nào đối với chiến lược bảo tồn và phục hồi rừng?

Từ quý III và IV/2025, hệ thống bẫy ảnh cùng các chương trình giám sát thực địa tại Lung Ngọc Hoàng đã ghi nhận nhiều loài động vật quý hiếm, như mèo cá, mèo rừng, rái cá hai loài và cầy vòi hương - những loài nguy cấp cần ưu tiên bảo tồn theo Sách Đỏ Việt Nam.

Những ghi nhận này minh chứng hiệu quả của các biện pháp bảo vệ và phục hồi sinh cảnh; cho thấy quần thể hoang dã vẫn sinh trưởng vững trong rừng tràm và vùng nước ngập tự nhiên, bất chấp tác động từ biến đổi khí hậu và hoạt động của con người. Sự hiện diện liên tục của các loài quý hiếm trở thành chỉ báo sinh thái quan trọng, phản ánh sức khỏe tổng thể của rừng ngập nước và đầm lầy.

Dữ liệu thu thập từ bẫy ảnh cũng giúp lập kế hoạch khoa học, xác định vùng sống trọng điểm, điều chỉnh chiến lược phục hồi và phân bổ nguồn lực hợp lý, đồng thời tăng sức thuyết phục cho chính sách, huy động tài trợ nghiên cứu và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Quan trọng hơn, những phát hiện này khẳng định Lung Ngọc Hoàng là “điểm nóng đa dạng sinh học” của ĐBSCL, góp phần cân bằng sinh thái, duy trì nguồn gen quý hiếm, củng cố khả năng phục hồi hệ sinh thái rừng ngập nước và tạo nền tảng vững chắc cho các chương trình bảo tồn, du lịch sinh thái và giáo dục môi trường trong tương lai.

Bên cạnh đó, việc vận hành của hệ thống camera giám sát, cảnh báo cháy rừng và các phương án tuần tra bảo vệ rừng có chuyển biến gì?

Từ đầu năm 2025, Lung Ngọc Hoàng triển khai hệ thống camera giám sát cố định kết hợp quan sát từ các chòi canh, đánh dấu bước tiến quan trọng trong quản lý rừng. Hệ thống này giúp phát hiện sớm điểm phát nhiệt và khói bất thường, đặc biệt trong mùa khô, rút ngắn thời gian từ phát hiện đến triển khai lực lượng, hạn chế tối đa thiệt hại cho rừng tràm và vùng đất ngập nước. Không chỉ phục vụ phòng cháy, camera còn giám sát xâm nhập trái phép, săn bắt và khai thác rừng, đồng thời hỗ trợ đánh giá mức độ rủi ro theo khu vực - thời điểm, từ đó chuyển hướng quản lý từ bị động sang chủ động phòng ngừa.

Thông tin từ camera, bẫy ảnh và giám sát hiện trường giúp xác định “điểm nóng”, tổ chức tuần tra linh hoạt, tiết kiệm nhân lực nhưng vẫn nâng cao hiệu quả kiểm soát. KBT cũng tăng cường phối hợp liên ngành và gắn kết cộng đồng, biến người dân vùng đệm từ đối tượng quản lý thành đối tác bảo vệ rừng, kết hợp tuần tra với tuyên truyền nâng cao nhận thức môi trường. Hiện Ban quản lý đang nghiên cứu mở rộng ứng dụng công nghệ cao, củng cố phòng ngừa, bảo tồn đa dạng sinh học và nâng tầm giá trị KBT trong phát triển sinh thái bền vững vùng ĐBSCL.

Không gian và sinh vật cảnh tại Lung Ngọc Hoàng

Ông đánh giá tiềm năng thu hút đầu tư vào du lịch sinh thái - nghiên cứu - giáo dục môi trường? Những loại hình doanh nghiệp hoặc mô hình ESG nào phù hợp để tham gia vào Lung Ngọc Hoàng trong thời gian tới?

Lung Ngọc Hoàng sở hữu hệ sinh thái đất ngập nước và rừng tràm đặc trưng của ĐBSCL, còn khá nguyên vẹn, cùng sự hiện diện của nhiều loài hoang dã quý hiếm, tạo sức hấp dẫn đặc biệt cho du lịch trải nghiệm và quan sát thiên nhiên. Vị trí thuận lợi kết nối với Cần Thơ và trục du lịch sông nước miền Tây càng gia tăng lợi thế, giúp khu bảo tồn trở thành điểm đến sinh thái chất lượng cao.

Trong bối cảnh du lịch đại trà bão hòa và nhu cầu “chậm - xanh - có chiều sâu” tăng cao, Lung Ngọc Hoàng mở ra cơ hội cho nhà đầu tư du lịch sinh thái có trách nhiệm, đồng thời tích hợp nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học. Các dự án ESG phù hợp bao gồm du lịch thân thiện môi trường gắn trải nghiệm học thuật, trung tâm giáo dục và nghiên cứu môi trường phục vụ học sinh, sinh viên và cộng đồng, các dự án đầu tư xanh kết hợp phát triển sinh kế địa phương, phục hồi hệ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học.

Những mô hình này không chỉ tạo giá trị kinh tế - xã hội, mà còn củng cố Lung Ngọc Hoàng như trung tâm quản trị di sản sinh thái, vừa bảo tồn vừa khai thác bền vững, nâng tầm vai trò vùng ĐBSCL trên bản đồ du lịch và khoa học trong nước và quốc tế.

Trân trọng cảm ơn ông!

Ngô Khuyến (Vietnam Business Forum)