Doanh nghiệp xuất khẩu: “Bị động trong cuộc chơi hội nhập”

Đó là những nhận định của ông Trần Đình Thiên – Viện trưởng Viện nghiên cứu kinh tế Việt Nam bên lề cuộc hội thảo “Các biện pháp thúc đẩy xuất khẩu” do Cục xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Ông có nhận xét gì về tình hình kinh tế trong nước sau hơn 3 năm gia nhập WTO?

Từ năm 2007, nền kinh tế trong nước đối mặt với một xu hướng khác, đó là tăng trưởng giảm xuống và bất ổn tăng lên. Điều đáng lo ngại là những bất ổn mang tính chất chu kỳ. Hơn 3 năm qua luôn xảy ra tình trạng đầu năm cả nước phải kiềm chế lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô, đến cuối năm đường đồ thị về ổn định kinh tế vĩ mô và chống lạm phát có vẻ phục hồi, nhưng chu kỳ này lại tái diễn trở lại ngay sau đó.

Từ năm 2010, mục tiêu của Chính phủ là ưu tiên ổn định vĩ mô, thứ hai là lạm phát, thứ ba mới là tăng trưởng. Tuy nhiên, tôi thấy trong vòng hai năm trở lại đây thì mục tiêu kém ưu tiên hơn là tăng trưởng luôn luôn thực hiện được, còn hai mục tiêu ưu tiên hàng đầu như khống chế lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô chưa thực hiện được. Điều này chứng tỏ việc tái cơ cấu nền kinh tế chưa trở thành chiến lược hành động.

Tuy nhiên, Việt Nam lại là quốc gia có những nỗ lực chống đỡ bất ổn trong ngắn hạn rất tốt, bằng chứng là các chính sách mà Chính phủ đưa ra luôn kịp thời và quyết liệt.

Ông có nhận xét gì về những chính sách ổn định kinh tế vĩ mô của Việt Nam trong những năm qua?

Tôi đã nói ở trên là Việt Nam lại là quốc gia có những nỗ lực chống đỡ bất ổn trong ngắn hạn rất tốt bằng các chính sách mà Chính phủ đưa ra luôn kịp thời và quyết liệt. Điển hình là Nghị quyết 11 rất mạnh và không e ngại mặc dù những giải pháp này có đụng đến một số lợi ích của một số đối tượng như cắt giảm chi tiêu công, cắt giảm đầu tư công.

Tuy nhiên, Nghị quyết này phải đặt trong bối cảnh tái cơ cấu nền kinh tế thực sự bài bản, nếu không chúng ta cứ dùng những biện pháp ngắn hạn để ổn định kinh tế vĩ mô, sau khi đỡ bất ổn rồi lại nảy sinh ra những bất cập khác làm cho kinh tế ở trong tình trạng rất nguy hiểm.

Về chính sách tiền tệ, lãi suất cao và kéo dài làm khó cho doanh nghiệp vì vậy Chính phủ phải có biện pháp “chặn đầu” lãi suất chứ không phải chạy theo “kéo” lãi suất xuống như thời gian qua. Tôi đề nghị có thể áp dụng biện pháp tăng lãi suất lên cao khoảng 18%, chỉ một vài tháng sau nguồn tín dụng sẽ về rất nhanh, lạm phát cũng theo đó mà hạ xuống, trong khi lãi suất 14% duy trì như thế này 7,8 tháng qua không xuống được.

Tôi cho rằng, nếu áp dụng Nghị quyết này, lạm phát trung bình năm nay có thể lên đến 13%, quý 2 lạm phát sẽ trùng xuống, song chống lạm phát rất phức tạp vì khi kiềm chế được rồi thì lạm phát vẫn có thể tái diễn.

Hòa nhập vào sân chơi lớn WTO, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu liệu đã theo kịp cuộc chơi?

Do chúng ta bị ảnh hưởng quá nhiều bởi nền kinh tế thế giới nên khi hội nhập, các doanh nghiệp Việt Nam mới thấy được sức khỏe của mình không tốt. Cơ cấu xuất khẩu, năng lực của doanh nghiệp còn yếu, môi trường vĩ mô vẫn khó khăn, năng lực cạnh tranh cũng có vấn đề . Điều này cho thấy, khi nước ta mở cửa thì thế giới tác động lại chúng ra rất mạnh và các doanh nghiệp VN chưa chuẩn bị cho cuộc chơi hội nhập.

Rõ rệt nhất là tác động tới cán cân thương mại, sau 4 năm gia nhập WTO, chúng ta thấy được sự tăng vọt của nhập siêu.Trong 25 năm xuất khẩu thì 24 năm chúng ta nhập siêu. Đặc biệt 4 năm gia nhập WTO lại là 4 năm “đại nhập siêu”. Nhập siêu từ Trung Quốc năm ngoái đã vượt tổng nhập siêu quốc gia, đây là vấn đề rất nghiêm trọng. Chúng ta giải quyết bài toán nhập siêu cực kỳ phức tạp vì khó khăn không chỉ nằm ở vấn đề về tỷ giá hối đoái, các vấn đề về rào cản thương mại mà còn là do cơ cấu từ bên trong. Những năm qua Việt Nam phá giá đồng tiền từ 20-30% nhưng tôi nghĩ công cụ hỗ trợ cho xuất khẩu theo kiểu phá giá tiền đồng đã bị “trơ” và không mấy tác dụng.

Liệu bức tranh xuất khẩu năm 2011 sẽ sáng sủa hơn?

Mặc dù xuất khẩu của chúng ta quý I rất tốt nhưng tình hình kinh tế toàn cầu năm 2011 kém tươi sáng hơn, thị trường tài chính thế giới chứa nhiều rủi ro và áp lực có thể xuất hiện khủng hoảng tài chính, đồng USD tiếp tục mất giá. Kinh tế thế giới đứng trước 4 cú sốc lớn đó là cú sốc dầu mỏ liên quan trực tiếp đến cuộc nội chiến ở Bắc Phi; thảm hoạ hạt nhân cộng hưởng với động đất, sóng thần ở Nhật Bản; khủng hoảng hệ thống ngân hàng, tình trạng nợ công ở Tây Âu; xung đột chính sách giữa Mỹ và EU, Trung Quốc về mặt tiền tệ; tiến trình tự do hoá thương mại đang trì trệ. Bốn cú sốc đó lại cộng hưởng với nhau gây khó khăn lớn cho nền kinh tế. Đó là chưa kể đến hạn hán gây thiếu điện cho sản xuất và khủng hoảng lương thực toàn cầu. Trung Quốc bị hạn hán rất nặng, vùng sản xuất lúa mì Sơn Đông chiếm 80% sản lượng thế giới bị mất mùa. Về phía Việt Nam, năm nay, những căn bệnh kinh niên của nền kinh tế vẫn tiếp tục, thâm hụt ngân sách, thâm hụt thương mại, mất cân đối bên trong nền kinh tế khiến chúng ta phải “trường kỳ kháng chiến”.

Xuất khẩu của VN chỉ có một chút lợi thế là giá hàng hóa tăng, lợi thế này rất lớn vì năm ngoái phân nửa kim ngạch xuất khẩu tăng cao là do yếu tố giá cả, quý I năm nay cũng thế.

Xin ông cho biết một số biện pháp hạn chế các tác động xấu ảnh hưởng đến xuất khẩu thời gian tới?

Nền kinh tế thế giới năm nay không lạc quan cho lắm, vì thế những yếu tố mang tính đầu cơ, mang tính cơ hội sẽ tăng lên, các doanh nghiệp phải linh hoạt ứng phó với những yếu tố này. Các doanh nghiệp xuất khẩu cần lựa chọn mặt hàng xuất khẩu nhằm mang lại lợi ích quốc gia luôn là yếu tố quan trọng đối với mỗi doanh nghiệp. Xuất khẩu muốn phát triển được thì phải nhìn xa trông rộng chứ không nên lúc nào cũng trong thế ứng phó.

Trong thời gian qua, cùng với việc cải thiện mức sống của người dân, nhu cầu đối với các mặt hàng nhập khẩu xa xỉ tăng cao. Những mặt hàng này cần hạt chế nhập khẩu thông qua thuế tiêu thụ đặc biệt với biểu thuế cao. Bên cạnh đó, cần dỡ bỏ chính sách bảo hộ hoặc hạ thấp hàng rào bảo hộ xuống dưới mức cam kết của WTO đối với các ngành thay thế nhập khẩu này như lắp ráp ô tô, xe máy, xi măng, đường, công nghiệp phụ trợ… vì đây là những ngành nghê được bảo họ quá lâu không thể trưởng thành được, hoạt động kém hiệu quả và gây lãng phí nguồn lực quốc gia…

Hương Ly