Chuẩn hóa quản lý thuế theo thông lệ quốc tế

Tại Quảng Ninh, Hội nghị “Rà soát, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ quản lý thuế và tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin” diễn ra từ ngày 2–5/12 tiếp tục làm rõ định hướng tái thiết mô hình quản lý thuế theo hướng hiện đại, liên thông, lấy quản lý rủi ro làm trọng tâm và người nộp thuế làm trung tâm. Đây là bước đi quan trọng giúp ngành Thuế tiệm cận chuẩn mực quốc tế, nâng mức độ tuân thủ và giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Tổng quan về hội nghị tăng cường quản lý thuế và tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin thuế.

Tái thiết quy trình theo hướng dữ liệu – rủi ro – tự động hóa

Phát biểu tại hội nghị, Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn nhấn mạnh nguyên tắc cốt lõi của mô hình mới: quản lý rủi ro là “bộ não”, quy trình nghiệp vụ là “xương sống”. Theo đó, toàn bộ quy trình sẽ được thiết kế lại theo hướng kết nối chặt chẽ giữa quản lý theo đối tượng và quản lý rủi ro, bảo đảm mọi khâu từ đăng ký, kê khai, nộp thuế tới quản lý nghĩa vụ và kiểm tra đều liên thông, nhất quán.

Định hướng này bám sát tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học – công nghệ, chuyển đổi số quốc gia, và Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân. Trên cơ sở đó, ngành Thuế đặt mục tiêu xây dựng hệ thống dữ liệu tập trung, tích hợp, kết nối theo thời gian thực; coi dữ liệu là nền tảng để đánh giá rủi ro và tuân thủ, đồng thời thúc đẩy tự động hóa tối đa quy trình nghiệp vụ.

Kinh nghiệm của IMF, WB cùng nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Estonia, Trung Quốc, Thái Lan cho thấy mô hình quản lý thuế dựa trên dữ liệu lớn và phân tầng rủi ro giúp doanh nghiệp giảm chi phí, cơ quan thuế tăng hiệu quả phục vụ và nâng cao tính tuân thủ. Đây cũng là hướng ngành Thuế đang quyết tâm theo đuổi để thu hẹp khoảng cách với các nước tiên tiến.

Tại hội nghị, các đơn vị đã rà soát hệ thống mô tả quy trình theo từng nhóm đối tượng nộp thuế, từ doanh nghiệp, tổ chức đến hộ – cá nhân kinh doanh, đất đai và các khoản thu khác. Các quy trình hỗ trợ, quản lý tuân thủ, quản lý rủi ro, kiểm tra thuế và quản trị dữ liệu đều được thảo luận kỹ nhằm đảm bảo đồng bộ và tối ưu hóa.

Trong công tác kiểm tra hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh theo kê khai, cơ quan thuế tập trung nhận diện các hành vi rủi ro điển hình như: kê khai doanh thu thấp, che giấu doanh thu, sử dụng tài khoản thanh toán bên thứ ba, không xuất hóa đơn, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp, hạch toán chi phí sai quy định. Đây là nhóm rủi ro phức tạp, đòi hỏi công cụ phân tích dữ liệu mạnh thay thế cho phương pháp thủ công trước đây.

Bà Nguyễn Thị Thu – Trưởng Ban Nghiệp vụ thuế – khẳng định mô hình mới dựa trên bốn nguyên tắc: Lấy người nộp thuế làm trung tâm, giảm tiếp xúc trực tiếp và tăng trải nghiệm thuận tiện; Quản lý rủi ro và tuân thủ trong mọi nghiệp vụ, từ cấp độ từng hồ sơ tới tổng thể hệ thống; Dữ liệu là nền tảng, được chuẩn hóa, sạch và cập nhật liên tục; Tự động hóa tối đa, từ tiếp nhận, xử lý đến ra thông báo và quyết định.

Theo bà Thu, quy trình sẽ được chuẩn hóa theo vòng đời của người nộp thuế, bảo đảm tính thống nhất, liền mạch và giảm sai sót.

Tiệm cận chuẩn quốc tế, hướng tới mô hình quản lý thuế bền vững

Chia sẻ tại hội nghị, các chuyên gia WB nhấn mạnh yêu cầu đổi mới mô hình quản lý thuế dựa trên kết quả đầu ra, thay vì chỉ tập trung vào số thu. Ông Nguyễn Việt Anh – Chuyên gia cao cấp WB – cho biết tại nhiều nước, Chi cục Thuế Doanh nghiệp lớn đóng góp 50–80% tổng thu, trong khi tỷ lệ này tại Việt Nam chỉ đạt 19,2%. Điều này cho thấy hệ thống quản lý hiện hành chưa theo kịp mô hình tập đoàn và hệ sinh thái doanh nghiệp, dẫn tới thông tin bất đối xứng.

Ông cũng lưu ý việc khối lượng dữ liệu tăng mạnh sau khi triển khai hóa đơn điện tử đặt ra yêu cầu cải thiện năng lực phân tích dữ liệu, áp dụng công cụ mạnh để xử lý dữ liệu sống, cập nhật theo thời gian thực thay vì phụ thuộc Excel.

Đồng quan điểm, ông Rick Fisher – Cố vấn Thuế cao cấp WB – nhấn mạnh rằng tái thiết quy trình không phải là số hóa quy trình cũ, mà là thiết kế lại từ đầu, với nghiệp vụ đóng vai trò dẫn dắt, CNTT là nền tảng hỗ trợ. Mục tiêu cuối cùng là tăng mức độ tuân thủ, giảm các trường hợp khai sai, nộp chậm, đồng thời tạo ra quy trình mới đơn giản nhất, dễ thực hiện nhất cho cả doanh nghiệp và cá nhân.

Phó Cục trưởng Mai Sơn cho biết ngành Thuế đang huy động tối đa nguồn lực để hoàn thiện bộ quy trình nghiệp vụ mới và kiến trúc hệ thống CNTT tái cấu trúc. Khi hoàn thiện, hệ thống sẽ đáp ứng yêu cầu quản lý trong bối cảnh số lượng người nộp thuế tăng nhanh, dữ liệu trở nên khổng lồ nhưng nhân lực ngành Thuế có hạn. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao tuân thủ, giảm chi phí cho doanh nghiệp, tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch.

Hội nghị lần này là bước tiếp theo để thống nhất các nội dung cuối cùng trước khi triển khai đồng bộ trên toàn hệ thống. Với cách tiếp cận hiện đại, tập trung vào dữ liệu, tự động hóa và quản lý rủi ro, ngành Thuế đang tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế – xây dựng mô hình quản lý thuế hiện đại, hiệu quả, bền vững, phục vụ tốt hơn người dân và doanh nghiệp.

Lê Hiền  (Vietnam Business Forum)