Hàng xuất khẩu Việt Nam chốt giá quá rẻ!

Những hợp đồng bán hàng và gia công với mức giá thấp khiến DN xuất khẩu lâm vào tình trạng lỗ mà vẫn phải làm.

Nhìn qua các con số, có thể thấy dệt may đứng thứ 4 trong 6 nhóm mặt hàng xuất khẩu đã đạt kim ngạch trên 1 tỉ Đô la Mỹ từ đầu năm đến nay. Với lượng đơn hàng đã ký, dệt may ước đạt 3,04 tỉ Đô la qua 4 tháng, tăng 18,9% so với cùng kỳ. Mục tiêu cả năm nay toàn ngành XK đạt 10,5 tỉ Đô la là hoàn toàn có thể đạt được. Những con số này thật ấn tượng, nếu như không có thực tế các đơn hàng được ký với rẻ khiến DN càng xuất khẩu càng lỗ.

Năm ngoái, trong khi xuất khẩu sụt giảm ở một số mặt hàng thì dệt may vẫn tăng trưởng bất chấp suy thoái kinh tế. Những tháng đầu năm nay, không chỉ gia tăng lượng đặt hàng mà đơn giá của các doanh nghiệp hiện đã tăng bình quân từ 5-7% so với thời điểm cuối năm 2009 và tăng gần 15% cũng so với cùng kỳ. Tuy nhiên, DN không lường hết yếu tố giá nguyên phụ liệu thế giới tăng cao, trong khi phụ thuộc đến 90% vào nguyên phụ liệu nhập khẩu. Chỉ cần một quyết định cấm xuất khẩu bông xơ của Ấn Độ đã kiến giá bông thế giới lên 1,9 USD/klg từ mức 1,3 USD trước đó. Giá sợi nhập khẩu cũng đã tăng 34,3% so với cùng kỳ. Giá tăng khiến tổng trị giá kim ngạch nhập khẩu nguyên phụ liệu dệt may cộng thêm phần của da giày đã lên đến 738 triệu Đô la qua 4 tháng, dẫn đầu nhóm hàng nhập khẩu cho sản xuất của nhóm ngành công nghiệp nhẹ. Đơn hàng tăng giá cũng không bù đắp được chi phí đầu vào có mức tăng quá mạnh.

Trong khi đó, với các hợp đồng xuất khẩu đã ký và đã chốt giá từ đầu năm, rất khó đàm phán lại, khiến DN bị lỗ. Ngoài chuyện nguyên phụ liệu không chủ động được, gần như hoàn toàn phụ thuộc nhập khẩu thì một vấn đề cốt tử khác của ngành dệt may là phụ thuộc vào lao động giá rẻ. Những DN lớn, đơn hàng nhiều cũng chỉ trả cho người lao động bình quân không quá 200 Đô la/tháng (gần 4 triệu đồng/tháng) trong khi giá nguyên liệu tăng cao, giá cả sinh hoạt, lương cơ bản cũng tăng... khiến cho doanh nghiệp dù có muốn cũng khó đáp ứng được mong muốn của người lao động. Mức lương thấp và kiểu đào tạo sử dụng lao động ăn xổi ở thì, không quan tâm đến đời sống, chỗ ở, học hành cho con em công nhân, khiến công nhân không gắn bó lâu dài. Kết quả là tình trạng nguồn lao động không ổn định, thiếu hụt lao động khi thực hiện các đơn hàng, làm giảm khả năng cạnh tranh của DN.

Nhiều hợp đồng mà vẫn không vui còn là câu chuyện của ngành cà phê. Thị trường nông sản thế giới nói chung và thị trường cà phê nói riêng bị giới đầu tư quốc tế chi phối nhiều. Do giới kinh doanh đều chờ đón thị trường cà phê sẽ khởi sắc, nên doanh nghiệp trong nước có nhiều hợp đồng chưa chốt giá, nhiều lô hàng “trừ lùi” để đón xu hướng giá lên. Khi giá xuống, giới đầu cơ ép giá xuống thấp, khiến doanh nghiệp trong nước thiệt hại nặng. Cuối năm ngoái, Hiệp hội Cà phê – Ca cao (VICOFA) khuyến cáo, các DN hạn chế bán cà phê theo hợp đồng trừ lùi, nhất là bán theo kỳ hạn quá xa. Nhà đầu cơ thường sử dụng sức mạnh tài chính để khống chế và ép giá xuống, nếu bán kỳ hạn quá xa sẽ dễ bị nhà đầu cơ ép giá. Chỉ nên bán giao hàng trong 1-2 tháng kế tiếp. Nhưng vẫn có những DN ký hợp đồng trừ lùi lên đến 90-100, thậm chí 120 USD/tấn lúc đầu vụ, gây thua lỗ nặng cho doanh nghiệp. Tình trạng này đã diễn ra nhiều năm, doanh nghiệp chưa rút được bài học thích đáng.

Nhu cầu tiêu thụ cà phê thế giới vượt nguồn cung với nhiều dự báo giá cà phê nhân robusta năm nay tăng cao. Thế nhưng, ở trong nước, các nhà xuất khẩu cà phê lại tiếp tục tái diễn cảnh bị nhà nhập khẩu ép giá. Sản phẩm cà phê Việt Nam đều tiêu thụ qua các nhà môi giới trung gian, chỉ một phần giao dịch trực tiếp với các nhà rang xay cà phê trên thế giới. Các đối tác nước ngoài thường dựa vào lý do chất lượng sản phẩm cà phê nhân kém để ép giá các doanh nghiệp, gây thiệt hại cho ngành. Theo tính toán của Bộ NN-PTNT, mỗi năm xuất khẩu cà phê thất thoát khoảng 200 triệu USD.

Bài học cay đắng nhưng không mới là cần chủ động trong sản xuất kinh doanh. Đối với dệt may, việc ký thêm các đơn hàng mới cho vụ sản xuất cuối năm 2010, đầu năm 2011 cần được cân nhắc kỹ. Còn về lâu về dài vẫn là bài toán chủ động trong sản xuất. Giá rẻ chỉ là một phần lợi thế cạnh tranh, các yếu tố khác còn nằm ở thời gian giao hàng, chất lượng gia công sản phẩm, quy trình sản xuất đạt chuẩn… Một đơn hàng từ lúc ký đến khi giao hàng tới tay nhà nhập khẩu trước đây có thể là 180 ngày, nhưng nay chỉ còn 90 ngày, thậm chí còn một phần ba thời gian so với trước. DN phải nhập khẩu nguyên phụ liệu, thiếu nhân công, cộng với thời gian làm thủ tục hải quan lâu nên gặp khó khăn lớn.

Một số DN đề nghị Bộ Công Thương có cơ chế hỗ trợ, điều tiết để DN dệt, sợi trong nước cung ứng nguyên liệu cho DN xuất khẩu nhằm ổn định sản xuất và hạ giá đầu vào. Song việc này không dễ, do cơ chế thị trường, mọi giao dịch phải thuận mua vừa bán và phải thực hiện các cam kết với WTO về việc không bảo hộ. Tình trạng phụ thuộc phần lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu sẽ còn kéo dài và chỉ giảm đi khi nhà máy sản xuất sợi polyester, công suất 160.000 tấn/năm do các doanh nghiệp phía Nam đầu tư và một nhà máy sản xuất xơ của nước ngoài cũng đầu tư tại Nhơn Trạch (Đồng Nai), công suất 60.000 tấn/năm sẽ chỉ đi vào hoạt động từ cuối năm 2011.

Còn cà phê “đắng” vì các hợp đồng kỳ hạn, được khuyến cáo hạn chế bán cà phê theo hợp đồng trừ lùi, nhất là bán theo kỳ hạn quá xa. Cà phê Việt Nam cần được định hướng để có vị thế tốt hơn trên thị trường thế giới, tránh bị ép giá. Việc có một sàn giao dịch cà phê sẽ đáp ứng các kế hoạch kinh doanh dài hạn của doanh nghiệp, đồng thời nhằm chuẩn hoá thị trường nội địa và giảm thiểu thời gian chuẩn bị hàng hóa cho các nhà xuất khẩu khi mua hàng tại sàn.

Kim Nhung