Xây dựng nền nông nghiệp bền vững: Đi từ phát triển nông nghiệp thông minh

Biến đổi khí hậu gây ra những thay đổi về tài nguyên đất và tài nguyên nước, ảnh hưởng to lớn tới sản xuất nông nghiệp, thủy sản và chăn nuôi...; Phát triển nông nghiệp thông minh với khí hậu là một trong những giải pháp thích ứng các tác động của biến đổi khí hậu hướng đến sự tăng trưởng bền vững.

Nhiều cơ hội

“Nông nghiệp thông minh với khí hậu” (climate smart agriculture- CSA) nhằm nâng cao khả năng nâng cao khả năng của hệ thống nông nghiệp để góp phần ổn định an ninh lương thực, kết hợp với các nhu cầu thích ứng và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu, cũng như góp phần vào xây dựng nền nông nghiệp bền vững” (FAO, 2013).

Để thích ứng với biến đổi khí hậu, đảm bảo an ninh lương thực và phát triển nông nghiệp bền vững, chính phủ đã ban hành “Chương trình trình mục tiêu quốc gia về thích ứng với biển đổi khí hậu và nước biển dâng”, “chiến lược tăng trưởng xanh trong giai đoạn 2011-2020 tầm nhìn 2050” cũng như phát triển các phương thức canh tác nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp an toàn tại Việt Nam cùng với các tổ chức quốc tế. Trong đó để phát triển nông nghiệp xanh, phát triển nông nghiệp một cách bền vững thường tập trung vào các công nghệ như: Ngăn chặn xói mòn đất, bảo vệ đất, bảo vệ độ ẩm của đất và mức độ khả năng trồng cây và hình thức ruộng bậc thang trên các sườn dốc để tăng độ che phủ thực vật; Tưới tiêu cây trồng chủ động bằng cách xây dựng hồ chứa nước và áp dụng phương pháp hiệu quả hơn như phun và tưới nhỏ giọt; Thiết kế đầy đủ qui trình bón phân và chất dinh dưỡng thích hợp và hệ thống xử lý nước thải…

Bên cạnh đó, phát triển nông nghiệp thông minh với biến đổi khí hậu tại Việt Nam còn gặp nhiều thuận lợi với sự quan tâm phát triển ngành nông nghiệp cũng như sự tăng cường đầu tư của các quỹ Quốc tế vào lĩnh vực môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Các doanh nghiệp Việt Nam cũng có những cơ hội để tham gia phát triển sản xuất nông nghiệp theo quy hoạch phát triến nông nghiệp của các địa phương, cũng như cơ hội tiếp cần với các nguồn vốn vay lãi suất thấp, hoặc vốn hỗ trợ không hoàn lại cho hoạt động sản xuất theo hướng bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu như các quỹ UK aid, Australia aid, World Bank, ADB ... thông qua các dự án như VBCF (Vietnam Business Challenge Fund), VIIP (Vietnam Inclusive Innovation Project) với sự tài trợ của World Bank và do Bộ Kế hoạch Đầu tư điều hành…

… và thách thức

Bên cạnh những thuận lợi kể trên, phát triển nông nghiệp thông minh với biến đổi khí hậu tại Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Để phát triển “Nông nghiệp thông minh với khí hậu” không chỉ cần có các cơ sở pháp lý đi kèm, còn cần sự phát triển công nghệ đồng bộ, nâng cao hệ thống quản lý rủi ro và dự đoán nguy cơ, mà còn cần tăng cường hợp tác quốc tế, đẩy mạnh sự tham gia của các khối kinh tế tư nhân vào sản xuất nông nghiệp thông qua các quan hệ đối tác công – tư (PPP) – mở rộng cơ hội để khối kinh tế tư nhân tham gia vào chuỗi cung ứng nông nghiệp.

Mô hình “liên kết 4 nhà” là một ví dụ điển hình cho sự hợp tác công tư cần được nhân rộng trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên dù đã được biết tới từ lâu, nhưng cho tới nay, mô hình “liên kết 4 nhà” vẫn chưa thật sự được nhân rộng do gặp phải các vấn đề sau: Chưa có môi trường đầu tư thông thoáng cho khối kinh tế tư nhân tham gia vào quá trình sản xuất nông nghiệp; Nông nghiệp là một ngành cần lượng lớn vốn đầu tư, thu hồi vốn chậm nên việc đầu tư vào ngành này cũng khó mang lại lợi nhuận nhanh cho doanh nghiệp;

Bên cạnh đó, tính thiếu đồng bộ, do hợp đồng chưa chặt chẽ, người dân tự ý bỏ các hợp tác xã nông nghiệp để bán cho thương lái tự do cũng là một thách thức lớn. Ngoài ra, các cải tiến về khoa học kĩ thuật canh tác trong nước so với các kĩ thuật canh tác ở nước ngoài chưa hoàn toàn thể hiện được ưu thế, tốn kém cho quá trình chuyển giao công nghệ từ nước ngoài vào đã gây ra nhiều trở ngại.

Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Những tác động của biến đổi khí hậu trong sản xuất lương thực ở Việt Nam không chỉ tác động đến Việt Nam, mà còn ảnh hưởng đến an ninh lương thực khu vực và trên thế giới. Vấn đề này đang trở nên ngày một phức tạp khi dân số thế giới tiếp tục tăng (8.5 tỷ vào 2025 và gần 10 tỷ người vào năm 2050) trong khi sản xuất nông nghiệp trên toàn thế giới bị ảnh hưởng nặng nề do tác động của biến đổi khí hậu. Việt Nam cần tận dụng những cơ hội để điều tiết thúc đẩy nền kinh tế nông nghiệp, đầu tư vào các hoạt động sản xuất nông nghiệp có thương hiệu xanh và thích ứng cũng như xúc tiến hỗ trợ cho các doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu để hướng tới phát triển bền vững.

GS.TS. Nguyễn Hữu Ninh, Hoàng Thị Bích Hợp

Trung tâm Nghiên cứu, Giáo dục Môi trường và Phát triển