Giá café tăng: Doanh nghiệp và nông dân vẫn bất lợi

6 tháng đầu năm 2010, ngành cà phê thế giới đã chứng kiến 2 cơn “sốt lạnh” và “sốt nóng” giá cà phê, qua đó cho thấy sự lúng túng của ngành cà phê Việt Nam khi phản ứng chậm chạp, thiếu sự điều hành nhất quán trước những biến động của thị trường.

Đứng thứ hai trên thế giới về thị trường xuất khẩu cà phê, nhưng Việt Nam lại chịu sự ảnh hưởng lớn của giá cà phê trên thị trường thế giới trong khi các nước khác đang liên kết để chi phối giá cả mặt hàng này.

Lúng túng trước diễn biến giá

Những ngày qua, giá cà phê liên tục tăng cao kỷ lục, tới 20% so với thời điểm này 30 ngày trước. Giá trên thế giới đã cán mốc 1.700 USD/tấn – cao nhất trong vòng 15 tháng trở lại đây và vẫn có khả năng cao hơn.

Giá cà phê trong nước đã tăng 9,5% trong vòng 1 tuần qua, lên 28.900 đồng/kg so với 26.400 tuần trước đó. Trong vòng 3 tuần trở lại đây, giá cà phê tại các tỉnh Tây Nguyên đã tăng tổng cộng 18,4%. Giá trong nước tăng nhanh không phải do chương trình mua tạm trữ mà do ảnh hưởng giá cà phê trên thị trường thế giới.

Dù giá đang ở mức cao, nhưng theo các nhà xuất khẩu rất khó để thu mua được hàng từ nông dân. “giá thay đổi rất nhanh nhưng giao dịch lại rất ít, hơn nữa, những người nắm giữ cà phê vẫn còn tâm lý găm giữ hàng.

Quay ngược trở lại thời điểm 3 tháng trước đây mới biết được vì sao thời điểm này nguồn cung khan hiếm. Từ tháng 2 đến tháng 3 năm nay, giá cà phê giảm mạnh, có thời điểm xuống còn 1.100 USD/tấn, giảm 30% so với cùng kỳ năm 2009, nông dân tranh nhau bán tháo. Đến cuối tháng 4, khi giá cà phê bình ổn trở lại, nông dân lại đem cà phê non ra bán với giá thấp, vì vậy, lượng cung thiếu do phần lớn cà phê đã được bán non từ trước đó.

Doanh nghiệp và nông dân luôn luôn chịu thiệt thòi ngay cả khi giá tăng mạnh. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên là do mặt hàng cà phê được áp giá theo sàn giao dịch nông sản tại London, NewYork…, khi giá giảm, thay vì ngừng không bán để chặn đà suy giảm, thì các DN kinh doanh, xuất khẩu cà phê lại tiếp tục bán ra ồ ạt, khiến cho giá cà phê lại càng sụt giảm mạnh hơn. Ngoài ra, phương thức bán hàng trừ lùi (giao xa, không chốt giá) của các DN đã tạo cơ hội để các DN thu mua lợi dụng ép giá. Vì theo phương thức này, các nhà thu mua ứng trước cho DN bán hàng 70% giá trị lượng hàng, nên họ biết rõ các DN buộc phải chấp nhận thua lỗ để có hàng giao theo hợp đồng.

Ông Đỗ Văn Nam, Tổng giám đốc Tổng công ty Cà phê Việt Nam (Vinacafe) cho rằng, giá bán trừ lùi theo kỳ hạn ẩn chứa nhiều rủi ro, thiệt hại cho bên bán. Hơn nữa, các quỹ đầu cơ trên thị trường này tính toán trước được lượng cà phê dự trữ của các DN cà phê Việt Nam nên họ sẵn sàng ghìm giá.

Khó cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài

Ông Nam cho biết thêm, hiện nay có tới 90% thị phần cà phê ở Tây Nguyên hiện đã nằm trong tay các nhà thu mua nước ngoài. Họ có lợi thế về vốn, nên các doanh nghiệp trong nước khó có thể cạnh tranh được.

Ông Lê Xuân, Cục trưởng Cục Chế biến, thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối cho biết: Việt Nam có hàng trăm doanh nghiệp xuất khẩu cà phê, nhưng lại thiếu sự quản lý đồng bộ, dẫn đến tình trạng tranh mua, tranh bán, chạy theo lợi ích cục bộ, hạ giá sản phẩm để bán hàng bằng mọi cách, khiến cho thương hiệu cà phê Việt Nam ngày càng mất uy tín.

Ông Nam Đỗ Văn Nam chia sẻ, hầu hết cà phê xuất khẩu đều ở dạng thô, lợi nhuận từ khâu trồng đến xuất khẩu chỉ chiếm 11%, còn lại nằm trong tay các nhà chế biến cà phê hòa tan. Việt Nam mới chỉ chiếm lĩnh được 0,4% thị phần cà phê hòa tan trên thế giới, con số này là quá khiêm tốn so với vị trí thứ 2 về xuất khẩu cà phê của Việt Nam.

Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý cho các doanh nghiệp vay vốn ưu đãi thu mua tạm trữ cà phê để giữ giá cho nông dân, song đến nay, song rất ít doanh nghiệp được tiếp cận được với nguồn vốn ưu đãi trên.

Hương Ly