Xây dựng nông thôn mới: Không thể thiếu doanh nghiệp trong dây chuyền khép kín

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM), khối doanh nghiệp được kỳ vọng đóng góp 20% nguồn lực trong xây dựng NTM. Cho đến nay khối doanh nghiệp mới chỉ tham gia đóng góp được khoảng 5% con số dự kiến. Đây là một trở ngại khi mục tiêu xây dựng 1.800 xã tiêu chuẩn NTM năm 2015 đang đến gần. Ông Hồ Xuân Hùng- Nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp- Phát triển Nông thôn, nguyên Phó Trưởng ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới trả lời phỏng vấn Tạp chí Vietnam Business Forum về vấn đề này. Nguyễn Thanh thực hiện.

Mục tiêu của Chương trình xây dựng NTM là phải cải thiện được đời sống cả về vật chất và tinh thần cho cư dân nông thôn. Song có vẻ như mục tiêu này vẫn chưa được cải thiện nhiều, thưa ông?

Trong 19 tiêu chí NTM, đã có tiêu chí rất cụ thể là thu nhập của người nông dân phải tăng từ 2- 2,5 lần so với năm 2008. Năm 2013, xã đạt tiêu chí NTM phải đạt 18 - 26 triệu đồng/người/năm, tùy vùng. Để đạt được mức thu nhập đó, chúng ta phải giải quyết hàng loạt vấn đề, trong đó có việc thúc đẩy sản xuất, thay đổi cơ cấu kinh tế nông thôn. Mỗi xã phải xây dựng Đề án NTM và họ phải đưa ra được các dự án phát triển nông nghiệp, các ngành nghề nông thôn. Tư tưởng của phát triển sản xuất trong xây dựng NTM là phải sản xuất hàng hóa dựa vào lợi thế. Tức là trước đây ở xã nào đó có thể sản xuất 50-70 loại sản phẩm khác nhau từ cây, con thì bây giờ phải chọn ra được 3-5 loại có lợi thế nhất, có thị trường, phù hợp với tập quán, đất đai, khí hậu để tập trung sản xuất, phát huy lợi thế, có chất lượng, giá trị cao hơn. Từ đó người dân mới có thu nhập cao hơn.

Doanh nghiệp (DN) được xem là lực lượng chính trong xây dựng NTM, thậm chí chúng ta còn tổ chức cả một diễn đàn "Phát huy vai trò của DN trong xây dựng NTM" thế nhưng lực lượng tham gia vào lĩnh vực này vẫn còn rất “mỏng”, ông nghĩ gì về điều này?

Theo chủ trương từ đầu, hệ thống DN đóng vai trò nòng cốt trong thực hiện đề án phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, trong quá trình đồng hành cùng địa phương thực hiện chương trình này, các DN phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức.

Trong bối cảnh hiện nay khi môi trường đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn chưa thuận lợi; rủi ro cao, lợi nhuận thấp… thì khó có thể thu hút được các nhà đầu tư. Chương trình NTM đang được triển khai trên 9.052 xã của cả nước, hầu hết là các khu vực khó khăn, cơ sở hạ tầng ở nông thôn còn rất nghèo nàn, lạc hậu. Ngay cả khi DN về nông thôn, chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng ban đầu và chi phí vận chuyển hàng hóa tăng cao, tiếp cận thị trường còn hạn chế. Lao động vùng nông thôn tuy dồi dào, nhưng trình độ chuyên môn còn thấp và chưa đồng đều, ý thức công nghiệp chưa cao. Bên cạnh đó, sự khó khăn trong tiếp cận vốn vay ngân hàng cũng đang là một thách thức lớn đối với DN hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Về phía Nhà nước thì chưa có giải pháp thực sự hữu hiệu để đồng hành, tháo gỡ khó khăn cho DN.

Mặc dù, năm 2010, Chính phủ đã ban hành Nghị định 61/2010/NĐ-CP về chính sách khuyến khích DN đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, tuy nhiên, trong 3 năm qua, hiệu quả của việc triển khai Nghị định 61 còn rất hạn chế. Nguyên nhân là do cơ chế còn chung chung và số tiền hỗ trợ DN đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn chủ yếu là lấy từ ngân sách địa phương, trong khi những tỉnh nghèo, nguồn lực còn rất hạn chế. Chúng tôi thường nói phải có giá đỡ cho nông nghiệp thì doanh nghiệp mới vào.

Vậy theo ông cần có chính sách gì để khuyến khích DN tham gia nhiều hơn vào khu vực này?

Nếu DN không tham gia được vào chương trình này thì chương trình chắc chắn sẽ không thành công. Bởi thực tế, đầu vào và đầu ra các sản phẩm của người nông dân hoàn toàn lệ thuộc vào DN. Nông dân không thể tự lo đầu vào và đầu ra cho sản xuất hàng hoá. Vai trò của DN là tiêu thụ sản phẩm của nông dân, hướng dẫn cho nông dân nên nuôi trồng cây, con gì… để bán được giá, giúp nông dân tăng thu nhập bền vững…

Đã có một số chính sách khuyến khích DN về nông thôn và kết quả là đã huy động doanh nghiệp tham gia nhiều hoạt động trong khu vực kinh tế nông nghiệp, nông thôn, mang lại phúc lợi xã hội. Ví dụ, Chương trình 137 xoá nhà tạm đã huy động được từ doanh nghiệp 12.000 tỷ đồng để lo những đầu việc cơ bản; hay các doanh nghiệp đỡ đầu, đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho một số người có hoàn cảnh khó khăn.

Áp dụng công nghệ cao vào phát triển NTM sẽ là hướng đi đúng đắn để thu hút sự quan tâm của DN. DN không muốn mạo hiểm tham gia vào lĩnh vực này bởi xác suất rủi ro khá cao do phụ thuộc vào thiên nhiên, lượng vốn đầu tư lớn và thu hồi chậm... I-xra-en là đất nước bán sa mạc, khí hậu khắc nghiệt nhưng họ đã áp dụng công nghệ cao vào phát triển nông nghiệp và làm nên điều kỳ diệu về nền nông nghiệp xanh công nghệ cao trên hoang mạc. Tại Việt Nam, có DN đã biến 1ha đất trước đó chỉ cho thu hoạch khoảng 70 triệu đồng/năm, hiện nay cho thu từ 500 triệu - 1,5 tỷ đồng/năm nhờ trồng cỏ, trồng cao lương... theo phương thức áp dụng công nghệ cao. Do vậy, để có thể thay đổi bức tranh nông nghiệp lạc hậu, việc áp dụng công nghệ cao là vấn đề hết sức quan trọng.

Trong bối cảnh kinh tế khó khăn hiện nay, có thể thấy rằng, quá trình phát triển sản xuất, nông dân không thể trụ vững nếu không có "bàn tay" của DN, đồng thời, DN cũng không thể đứng vững nếu không có các cơ chế, chính sách trợ giúp từ phía Nhà nước. Rõ ràng, vai trò của 3 bên như một dây chuyền khép kín, chỉ cần một bộ phận hoạt động thiếu hiệu quả sẽ ảnh hưởng đến cả một hệ thống. Chính vì vậy, một cơ chế thông thoáng, một hệ thống chính sách phù hợp, cùng với sự hợp tác của hệ thống chính trị các cấp, sự đồng thuận, hưởng ứng của người dân… sẽ là động lực quan trọng để DN có điều kiện thể hiện vai trò của mình trong xây dựng NTM.

Nếu thực hiện tốt những định hướng như đề cập ở trên thì mục tiêu từ nay đến 2015 sẽ có 20% số xã đạt được tất cả các tiêu chí NTM là điều không khó khăn, thưa ông?

Chúng tôi cũng đã tính đến các yếu tố này. Ví dụ về nghèo đói, phải phấn đấu với tiêu chuẩn chung của thế giới.

Với tiêu chuẩn mới, chúng ta đã có khoảng 85 xã đạt 100% tiêu chí; khoảng 12% số xã đạt 12-15 tiêu chí và 50-70% số xã đạt được một số tiêu chí cơ bản (phần cứng) cộng với một số địa phương có thể làm được với những chính sách hỗ trợ của Đảng, Nhà nước. Các mục tiêu đã đặt ra nhất định đạt được dù sẽ rất khó khăn.