Tham gia TPP: Ngành nông nghiệp Việt Nam cần chủ động vượt qua thách thức

Giảm thuế khi tham gia TPP sẽ là động lực dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng luồng hàng nhập khẩu từ các nước TPP vào VN với giá cả cạnh tranh. Điều này khiến cho mặt hàng nông sản Việt Nam gặp nhiều thách thức mà đối tượng chính hứng chịu là người nông dân. Đó là chia sẻ của ông Đặng Kim Sơn - Viện trưởng Viện chiến lược chính sách nông nghiệp, nông thôn, Bộ NN - PTNT cùng phóng viên Tạp chí Vietnam Business Forum. Thanh Yên thực hiện.

TPP được kỳ vọng sẽ là động lực thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam hội nhập mạnh mẽ hơn, thưa ông ?

Có thể thấy, TPP sẽ tạo ra một cơ hội rất lớn cho các quốc gia thành viên hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới và tăng cường khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước; gia tăng hàng hóa xuất khẩu cũng như để tăng GDP của chính mình.

Tuy nhiên, TPP cũng đặt ra không ít thách thức. Việc giảm thuế chắc chắn sẽ dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng luồng hàng nhập khẩu từ các nước TPP vào Việt Nam với giá cả cạnh tranh.

Hệ quả tất yếu là doanh nghiệp đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt, thị phần hàng hóa của Việt Nam sẽ bị thu hẹp, thậm chí là nguy cơ mất thị phần nội địa.

Có nhiều ý kiến lo ngại, khi VN tham gia TPP thì nông nghiệp sẽ là ngành chịu nhiều “tổn thương” nhất. Vậy quan điểm của ông ?

Điều đó đúng, và tôi cho rằng, TPP sẽ có nhiều tác động đối với nhóm hàng nông sản, trong đó, đối tượng dễ bị tổn thương là nông dân. Việt Nam phải mở cửa thị trường, tức là phải loại bỏ 100% dòng thuế (thuế nhập khẩu) đối với các sản phẩm nông nghiệp, trong khi rào cản kỹ thuật chưa có hoặc không cao, nên thị trường nội địa cũng gặp bất lợi.

Tuy nhiên, Việt Nam với tính chất là một nước có khu vực sản xuất nông nghiệp khá lớn, lại có nhu cầu cao trong việc yêu cầu các đối tác mở cửa thị trường nông nghiệp cho nông sản. Vấn đề khó khăn là ở chỗ các nước TPP đều có xu hướng đàm phán hạn chế, giữ bảo hộ đối với nông sản nội địa (tức là không mở cửa).

Vì vậy, nền nông nghiệp của chúng ta để nắm bắt được cơ hội với TPP không phải là dễ. Bởi thực trạng, sản xuất nông nghiệp hiện nay vẫn chủ yếu là nhỏ lẻ, manh mún; quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc kém, khó đáp ứng các tiêu chuẩn của những thị trường khó tính.

Một vấn đề khác nữa là TBT (Technical Barriers to Trade - hàng rào kỹ thuật thương mại) và SPS (Sanitary and Phytosanitary Measures - biện pháp vệ sinh dịch tễ) rất quan trọng đối với khả năng tiếp cận thị trường các nước của nông sản Việt Nam. Bởi vì dù thuế nhập khẩu vào các nước có được cắt bỏ hết nhưng việc kiểm dịch, kiểm tra dư lượng kháng sinh, các đòi hỏi về nhãn mác bao gói... của các nước vẫn ngăn chặn khả năng xuất khẩu của nông sản Việt Nam, thậm chí là còn rủi ro hơn nhiều so với thuế quan. Nói thẳng ra, nếu không có những thay đổi căn bản thì nền nông nghiệp VN khó có thể tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức với TPP.

Tuy nhiên, khi tham gia vào TPP thì mức thuế 0% vẫn sẽ là niềm tin kỳ vọng cho sự tấn công của nông sản Việt Nam ở thị trường quốc tế ?

Hiện nay, hàng hóa nông sản của chúng ta xuất khẩu chủ yếu sang hai thị trường lớn là Hoa Kỳ và Nhật Bản. Tính trung bình mỗi năm đối với thị trường Hoa Kỳ đạt khoảng 20 tỷ USD, Nhật là khoảng 10 tỷ USD. Vì vậy khả năng nông sản Việt Nam sẽ có thể tăng lên con số gấp 2 lần là có thể.

Thế nhưng, không phải mặt hàng nông sản nào cũng có thể kỳ vọng vào con số tăng gấp 2 lần như thế ,ví dụ như cà phê mặc dù Việt Nam rất có thế mạnh nhưng vẫn không chiếm lĩnh được thị trường, thưa ông ?

Đúng là thực tế mặt hàng cà phê của chúng ta đang vắng bóng trên thị trường Hoa Kỳ. Nếu chỉ tách riêng từng mặt hàng khi đánh giá hiệu quả việc tham gia một Hiệp định như vậy là không khách quan vì cái được và cái mất luôn đan xen nhau. Vấn đề là chúng ta làm gì để tận dụng ưu thế và hạn chế nhược điểm. Nếu nhìn vào câu chuyện cà phê mà thấy chùn chân thì chúng ta sẽ mất nhiều hơn được. Với TPP, tôi cho rằng cái cần hướng tới lúc này là phải đẩy mạnh hơn nữa việc xuất khẩu các mặt hàng nông sản tinh chế. Phải tính đến các thay đổi để có các chính sách đi kèm chứ không chỉ xuất nguyên liệu thô. TPP sẽ đem lại động lực để nông nghiệp VN đi theo cách này, còn lại chúng ta phải tự mình tìm lợi ích cho mình, cơ hội cho mình.

Vậy theo quan điểm của ông, ngành nông nghiệp VN muốn tham gia vào sân chơi chung TPP một cách hiệu quả cần phải chuẩn bị cho mình một “hành trang” như thế nào ?

Các thách thức mà Việt Nam phải vượt qua để có thể “tấn công lẫn phòng thủ” chính là: hạ tầng, công nghệ, quản lý và chính sách phát triển ngành nông nghiệp.

Muốn vượt thách thức, Việt Nam trước nhất phải kêu gọi, thu hút sự hỗ trợ và đầu tư của các quốc gia khác, điển hình là Hoa Kỳ. Các vấn đề hạ tầng, kỹ thuật, quản lý sẽ nhanh chóng được giải quyết nhờ vào nguồn lực mạnh mẽ và mong muốn tăng cường quan hệ Mỹ – Việt của nước này. Muốn thế, chính sách thu hút đầu tư, thiện chí trong cải cách mở cửa phải được thực hiện nhanh chóng, mạnh mẽ và triệt để.

Bên cạnh đó, thay vì chỉ “chờ người” giúp đỡ, Việt Nam phải chủ động tự cứu mình. Chính sách cải cách nông nghiệp từ khâu ruộng đất, hỗ trợ vốn, kỹ thuật, công nghệ, phương thức sản xuất, cải thiện chất lượng sản phẩm, tiếp cận thị trường đầu ra… phải được thực hiện nhằm tạo thế mạnh, sức chịu đựng và khả năng chống xâm nhập cho nông sản Việt. Khi đó, kết hợp với lợi thế dồi dào về nguồn lao động và điều kiện tự nhiên, không lo sản phẩm Việt Nam không “đấu” lại sản phẩm các nước.