Xuất khẩu gạo sang Châu Phi: Đi đường vòng

Theo số liệu từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), châu Phi nói chung, Tây Phi và Trung Phi nói riêng là thị trường xuất khẩu gạo quan trọng của Việt Nam những năm gần đây. Lượng gạo xuất sang các nước này chiếm khoảng 1/4 lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam sang Châu Phi. Tuy nhiên, một nghịch lý diễn ra là hầu hết gạo xuất khẩu của Việt Nam đều phải qua trung gian. Chính việc xuất khẩu “đi đường vòng” này đã ảnh hưởng không nhỏ đến kim ngạch xuất khẩu gạo sang thị trường tiềm năng này.

Tiềm năng rất lớn

Theo Vụ Thị trường châu Phi - Tây Á - Nam Á, Bộ Công Thương, nếu chỉ tính 22 nước vùng hạ Sahara (châu Phi), lượng gạo nhập khẩu hàng năm cũng đã lên đến 6 triệu tấn trong tổng nhu cầu tiêu thụ là 16 triệu tấn và con số này sẽ còn tăng lên từng năm.

Nhu cầu nhập khẩu gạo của các nước châu Phi rất lớn. Ví dụ như Bénin nhập khoảng 50.000 tấn gạo mỗi năm. Tại Côte d’Ivoire, mỗi năm nước này phải nhập khẩu 800.000-900.000 tấn gạo. Nhu cầu tiêu thụ gạo của Nigeria khoảng 2,5 triệu tấn/năm, trong khi đó sản lượng trong nước chưa đáp ứng được 50% nhu cầu. Tại Senegal, nhu cầu nhập khẩu lương thực trung bình là 800.000 tấn gạo và 300.000 tấn lúa mì mỗi năm với chi phí khoảng 400 triệu USD.

Năm 2010, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 1,2 triệu USD sang Nigeria; 91,8 triệu USD sang Senegal; 19,1 triệu USD sang Togo; 37,3 triệu USD sang Guinea và 65,2 triệu USD sang Ghana…

Do thu nhập của người dân còn thấp, các nước khu vực này có nhu cầu cao với gạo giá rẻ, ví dụ loại 25% tấm, thậm chí 100% tấm. Qua các cuộc tiếp xúc, các nhà nhập khẩu gạo vùng Tây và Trung Phi có nhu cầu mua gạo trực tiếp từ Việt Nam và mong muốn hợp tác mua bán lâu dài.

Châu Phi đã trở thành một trong những thị trường XK gạo chủ lực của VN, chiếm bình quân 15-20% tổng sản lượng gạo XK hằng năm của VN, đứng thứ ba sau hai thị trường XK gạo của chính VN là châu Á và Trung Đông. Tiềm năng rất lớn, nhưng đến nay gạo VN chỉ mới chiếm 14% thị trường, thấp hơn nhiều so với con số 36% của gạo Thái Lan.

Nghịch lý xuất khẩu qua trung gian

Hầu hết số gạo Việt Nam đến các nước này đều phải qua các nhà nhập khẩu trung gian. Theo Vụ thị trường Châu Phi, Tây Nam Á (Bộ Công Thương), sở dĩ có nghịch lý như vậy là do thiếu thông tin về nhu cầu và giá cả thị trường. việc mua bán trực tiếp giữa doanh nghiệp xuất nhập khẩu 2 khu vực còn gặp phải một số trở ngại như vấn đề thanh toán, vận chuyển. Một số đại diện Châu Phi cũng đưa ra ý kiến về việc do có nhiều đơn hàng nhỏ lẻ nên dẫn đến chi phí vận chuyển tăng cao và đề xuất giải pháp ví dụ như tổng hợp các đơn hàng và cử một đại diện ra giao dịch.

Một số nước cũng đóng vai trò trung gian để nhập khẩu gạo từ Việt Nam, bên cạnh việc nhập khẩu gạo để đáp ứng nhu cầu trong nước, Bénin còn mua gạo để tái xuất sang Nigiêria, khối lượng từ 50.000 đến 150.000 tấn mỗi năm. Tại nước láng giềng Nigiêria, mặc dù sản xuất gạo không đủ cho tiêu dùng trong nước nhưng thuế nhập khẩu gạo lại rất cao: 100%. Do vậy, việc nhập khẩu gạo của Bénin thường phụ thuộc vào những quy định thương mại của nước láng giềng Nigiêria và sản lượng lúa trong nước.

Các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu gạo vào thị trường các nước châu Phi đều phải giao dịch với các công ty lớn như Bénin có 5 công ty lớn là Sherika, Abc, Sonam, Difezi và Tukimex nắm độc quyền, có tầm hoạt động trong khu vực, quyết định giá bán tại Bénin.

Một khó khăn nữa là hầu hết các nhà nhập khẩu gạo châu Phi chưa có văn phòng đại diện tại Việt Nam, do từ trước tới giờ họ mua gạo của Việt Nam qua các thương nhân quốc tế.

Những khó khăn trong khâu thanh toán nêu trên hoàn toàn có thể tháo gỡ được với điều kiện các ngân hàng thương mại VN vào cuộc, thông qua hợp tác với một số ngân hàng có uy tín. Đặc biệt, cần phát triển các công cụ thương mại như bảo hiểm, hậu cần, các vấn đề pháp lý, kiểm tra chất lượng... để xúc tiến hoạt động xuất nhập khẩu gạo giữa các nước châu Phi và VN.

Chính phủ các nước đã và đang có những chính sách trao đổi cấp quốc gia, hình thành các thỏa thuận mua bán song phương.Vừa qua, Việt Nam và Sierra Leone đã có Bản ghi nhớ giữa hai Bộ về thương mại gạo - cơ sở pháp lý cho việc thiết lập quan hệ mua bán gạo ổn định, giúp phát triển quan hệ đối tác chiến lược về cung cấp lương thực giữa Việt Nam và Sierra Leone. Năm 2010, nước bạn đã nhập khẩu khoảng 14.000 tấn gạo, trị giá 8,04 triệu USD, chiếm trên 40% tổng kim ngạch nhập khẩu từ Việt Nam.

Hương Ly