Làng mộc truyền thống Hà Nội: Bắt nhịp sống mới

Cách trung tâm Hà Nội chừng 30km về phía Tây Nam, làng Phù Yên là nơi giữ gìn và phát huy nghề dựng nhà cổ truyền thống đã được cha ông gây dựng từ bao đời.

Làng nghề mộc Phù Yên không chỉ giới hạn trong việc dựng nhà cổ mà còn mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác nhau như: dựng nhà gỗ, làm khung tủ, chạm khắc hoa văn,...

Độc đáo nghề dựng nhà cổ

Theo ông Nguyễn Chí Tài, một nghệ nhân đã có 55 năm kinh nghiệm trong dựng nhà cổ, Chủ tịch Hội đồng làng nghề mộc truyền thống thôn Phù Yên chia sẻ: Đây là nghề cha truyền con nối, gia đình ông đã truyền ít nhất được 4 - 5 thế hệ. Tính đến nay, số lượng căn nhà ông dựng cũng lên đến khoảng 1.000 căn, công trình nào ông cũng đều đặt trách nhiệm và tâm huyết vào bởi dù thời gian có trôi đi thì những ngôi nhà vẫn ở đó trường tồn với thời gian. Hơn nữa những ngôi nhà cổ này không chỉ là sản phẩm lao động mà còn mang ý nghĩa tâm linh, nơi gia chủ gửi gắm hy vọng, cầu mong may mắn, bình an.

Các mẫu nhà gỗ thường được thiết kế theo cấu trúc 3 gian 2 chái hoặc 5 gian 2 chái, kết cấu với cột kèo vững chắc. Điểm nổi bật là được trang trí, chạm khắc các hình hoa văn gắn với văn hóa truyền thống như hoa sen, hoa văn tứ quý, hoa văn lá vĩ long, hoa văn đối xứng, hoa văn cầm - kỳ - thi - họa,... Mỗi hoa văn đều có ý nghĩa riêng, gửi gắm trong đó là những mong ước của gia đình về sự bình an, ấm no, sức khỏe trong cuộc sống. Điều đặc biệt của những căn nhà gỗ cổ xưa đó chính là chất liệu gỗ. Các loại gỗ tùy vào yêu cầu của gia chủ mà sẽ có yêu cầu và giá thành khác nhau có thể từ vài trăm đến vài tỷ đồng. Hiện nay trên thị trường để dựng nhà có những loại gỗ như: Đinh, lim, mít, xoan,... Ngày nay gỗ xoan là loại gỗ được ưa chuộng hơn cả bởi chất liệu bền, giá thành hợp lý.

“Mỗi công trình nhà gỗ là một câu chuyện riêng, với quy mô, thời gian thi công và yêu cầu kỹ thuật khác nhau. Một ngôi nhà 3 gian có thể hoàn thành trong vài tháng, nhưng nếu là nhà năm gian, lượng gỗ cần dùng nhiều hơn, thời gian thi công cũng kéo dài. Đối với những công trình mang tính di sản như đình, chùa, hoặc phục dựng di tích, số lượng gỗ sử dụng có thể lên đến vài trăm khối”, ông Tài cho biết thêm.

Đặc trưng của những căn nhà gỗ là không cần đinh vít mà được kết nối với nhau bởi các mộng để lắp ghép. Do đó, những người thợ làm nghề phải có tay nghề vững vàng, nắm bắt được các kỹ thuật đục đẽo, điều phối được tỷ lệ, đảm bảo sự hài hòa giữa kết cấu, tính thẩm mỹ. Chưa kể đó là những hoa văn, họa tiết trang trí trên từng kèo, cột khiến những người thợ dựng nhà phải bỏ công đục đẽo, chạm trổ hàng tháng trời mới xong. Quá trình chạm khắc phải kiên trì, cẩn thận và chính xác đến từng ly vì chỉ cần lỡ tay là hoa văn bị hư hỏng, phải bỏ phí cả đoạn gỗ quý. Chính vì vậy nên chỉ ai yêu thích, chịu khó, kiên nhẫn học hỏi thì mới gắn bó lâu dài với nghề được. Ngoài ra, người thợ còn phải có sự hiểu biết về lịch sử và văn hóa dân tộc.

Kế thừa truyền thống

Hiện nay, toàn thôn Phù Yên có gần 400 hộ theo nghề mộc, chiếm gần 50% tổng số hộ dân, với khoảng 600 lao động trực tiếp. Thôn có khoảng 180 hộ đứng đầu các cơ sở sản xuất lớn nhỏ. Làng nghề mộc Phù Yên không chỉ giới hạn trong việc dựng nhà cổ mà còn mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác nhau, từ dựng nhà gỗ, làm khung tủ đến chạm khắc hoa văn trên nhà cổ, những công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ và đang ngày càng có giá trị cao trên thị trường. Với bề dày truyền thống và sự phát triển không ngừng, năm 2016, thôn Phù Yên đã được UBND Thành phố Hà Nội công nhận danh hiệu “Làng nghề mộc truyền thống”.

Điểm sáng của Phù Yên hôm nay là sự xuất hiện ngày càng nhiều của những chủ xưởng trẻ. Sau thời gian học tập, làm việc xa quê, họ trở về khởi nghiệp, vừa kế thừa kỹ nghệ cha ông, vừa mạnh dạn đầu tư máy móc hiện đại, ứng dụng thiết kế 3D, tận dụng mạng xã hội để tiếp cận khách hàng. Nhờ đó, diện mạo làng nghề đang đổi thay từng ngày. Anh Nguyễn Hữu Hiệu (sinh năm 1993) là một trong những gương mặt trẻ tiêu biểu của làng nghề. Từ một xưởng nhỏ, anh từng bước mở rộng sản xuất, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử. Sau vài năm, xưởng đã có gần 20 lao động, doanh thu đạt hàng tỷ đồng mỗi năm.

Ngoài anh Hiệu, nhiều chủ xưởng trẻ như Nguyễn Chí Đạt, Nguyễn Quang Vũ cũng gây dựng uy tín trong lĩnh vực dựng nhà gỗ cổ, chế tác nội thất cao cấp. “Làm nghề mộc hôm nay không thể chỉ dựa vào đôi tay. Muốn đứng vững phải biết cập nhật thị hiếu, kết hợp công nghệ và truyền thông” - anh Nguyễn Chí Đạt nói. Theo người dân, chính lớp trẻ đã mang lại sức bật rõ rệt cho làng nghề trong 5 - 7 năm gần đây. Họ biết kết hợp truyền thống với đổi mới. Khách hàng có thể xem bản vẽ 3D, theo dõi quy trình sản xuất công khai và yên tâm hơn khi đặt hàng. Nhờ vậy, nghề mộc Phù Yên đang ngày càng khẳng định vị thế.

Tuy vậy, làng nghề hiện cũng đang đối mặt nhiều thách thức. Các xưởng nằm xen kẽ trong khu dân cư, bụi và tiếng ồn từ máy móc ảnh hưởng đến đời sống người dân.

Để phát triển xanh và bền vững, Phó Chủ tịch UBND xã Phú Nghĩa Trần Văn Sơn cho biết địa phương sẽ đề xuất Thành phố quy hoạch cụm làng nghề tập trung, vừa hỗ trợ các hộ sản xuất, vừa tiếp sức cho lớp trẻ khởi nghiệp, kết nối thị trường và thúc đẩy chuyển đổi số.

Phù Yên hôm nay không chỉ lưu giữ kỹ nghệ cha ông mà còn chứng minh khả năng thích ứng mạnh mẽ trước thời cuộc. Trong đôi tay khéo léo và tư duy mới của lớp trẻ, nghề mộc đang mở ra con đường bền vững, để hồn gỗ xứ Đoài tiếp tục lan tỏa từ làng quê ra phố thị.

Đình Bảo (Vietnam Business Forum)