Doanh nghiệp KH&CN Việt: Những bước đi đầu trên chặng đường dài

Ở Việt Nam việc hình thành và phát triển của thị trường công nghệ và các doanh nghiệp khoa học và công nghệ (KH&CN) đã có những chuyển biến tốt. Với sự ra đời của Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN (NATEC) thuộc Bộ KH&CN là một tín hiệu mừng trong việc hiện thực hóa những chủ trương, chính sách của Nhà nước về khuyến khích phát triển thị trường công nghệ và các DN KH&CN trong nước.

Để có cái nhìn toàn diện hơn về sự phát triển của thị trường công nghệ và các DN KH&CN, đặc biệt là sự hợp tác với các đối tác Nhật Bản – một cường quốc đi đầu trong KH&CN ứng dụng, phóng viên tạp chí Vietnam Business Forum đã có cuộc trao đổi với TS Phạm Hồng Quất, Phó Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN. Lê Sáng thực hiện.

Ông có đánh giá như thế nào về thị trường KH&CN của Việt Nam hiện nay?

Thị trường KH&CN và doanh nghiệp KH&CN của Việt Nam hiện đang trong giai đoạn mới hình thành và phát triển. Có thể nói chủ thể chính tạo nên sự sôi động của thị trường KHCN là các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất, các doanh nghiệp KH&CN. Bên cạnh đó là các viện nghiên cứu, trường đại học, nhà sáng chế, nhà đầu tư, nhà tư vấn, các tổ chức trung gian…Thị trường KH&CN chỉ có thể phát triển khi có nhiều doanh nghiệp có nhu cầu đổi mới công nghệ để tạo ra sản phẩm mới, dịch vụ mới hay cải tiến quy trình tổ chức quản lý sản xuất, nâng cao chất lượng dịch vụ. Ngược lại, các viện nghiên cứu, trường đại học, nhà sáng chế phải tạo ra được công nghệ đáp ứng nhu cầu và phù hợp với khả năng của doanh nghiệp thì mới có khả năng thương mại hóa và khi đó công nghệ mới trở thành hàng hóa. Nói cách khác, thị trường công nghệ chỉ có thể phát triển khi nguồn cung và nguồn cầu công nghệ cùng phát triển tương thích với nhu cầu thay đổi của thị trường hàng hóa, dịch vụ.

Trong số các chủ thể nói trên, doanh nghiệp KH&CN là một chủ thể khá đặc biệt, đó chính là đơn vị sáng tạo, tiếp thu, làm chủ công nghệ để ứng dụng vào trong sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp KH&CN vừa là người cung cấp vừa là người tiêu dùng hàng hóa công nghệ. Hệ thống doanh nghiệp KH&CN phát triển sẽ thúc đẩy sự tăng trưởng của thị trường công nghệ. Hiện nay, chúng ta có khoảng 2.000 doanh nghiệp tiềm năng là doanh nghiệp KH&CN nhưng chỉ có khoảng gần 100 doanh nghiệp được các Sở KH&CN cấp giấy chứng nhận là doanh nghiệp KH&CN Mục tiêu của Chính phủ đặt ra là đến 2015 Việt Nam sẽ có khoảng 3.000 DN KH&CN, đến năm 2020 sẽ có khoảng 5.000 DN KH&CN, đồng thời với mục tiêu phấn đấu tăng trưởng giá trị giao dịch trên thị trường KH&CN từ 15-17% mỗi năm trong giai đoạn từ nay đến 2020.

Nơi tập trung thúc đẩy các giao dịch công nghệ thường là các hội chợ công nghệ và thiết bị, ở Việt Nam được gọi là Techmart, được coi là các chợ công nghệ không thường xuyên. Phương thức giao dịch công nghệ thứ hai đang phát triển khá mạnh hiện nay là các sàn giao dịch công nghệ, còn được gọi là các chợ công nghệ thường xuyên. Sàn giao dịch công nghệ có thể hoạt động dưới hình thức sàn ảo (online), sàn thực (không gian trưng bày, giới thiệu công nghệ, văn phòng tư vấn tại chỗ) hoặc có thể kết hợp cả hai hình thức trên. Hiện nay chúng ta có 8 sàn giao dịch công nghệ tại các địa phương trên cơ sở kết hợp các hình thức hoạt động nói trên. Một số sàn giao dịch công nghệ bước đầu hoạt động khá hiệu quả như Sàn giao dịch công nghệ và thiết bị Hải Phòng (hatex.vn), Chợ công nghệ và thiết bị Việt Nam (techmartvietnam.vn), Chợ công nghệ và thiết bị thành phố Hồ Chí Minh (techmart.cesti.gov.vn). Mới đây, sàn giao dịch công nghệ và thiết bị Nghệ An mới được thành lập đặt trụ sở tại thành phố Vinh. Một số địa phương khác đã thiết lập sàn giao dịch công nghệ trực tuyến như Đà Nẵng (techmartdanang.vn), Quảng Trị (techmartquangtri.com.vn) hoặc thành lập sàn thực như Quảng Ninh, Bắc Giang.

Chính phủ có chính sách đẩy mạnh thương mại hóa các sáng chế, giải pháp hữu ích, sáng kiến và chuyển giao kết quả nghiên cứu từ các viện trường cho khối doanh nghiệp, từ đó tạo mối liên kết các nhà sáng chế với nhà sản xuất và nhà đầu tư. Một số dự án đã được triển khai nhằm thúc đẩy hình thành và phát triểnnhững định chế trung gian như môi giới, xúc tiến, hỗ trợ chuyển giao công nghệ, sáng chế tại các trường đại học lớn ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và các trường đại học vùng đã thành lập các văn phòng chuyển giao công nghệ (TLO). Thời điểm các thị trường khác đang gặp khó khăn có thể lại là cơ hội để phát triển thị trường công nghệ. Các doanh nghiệp buộc phải đổi mới công nghệ để phát triển sản xuất, các nhà đầu tư cũng nhận thấy cơ hội đầu tư bền vững hơn trong ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp KH&CN.

Luật KHCN 2013 là một bước tiến lớn về cơ chế chính sách thúc đẩy phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN. Trong đó, quy định giao quyền sở hữu, quyền sử dụng kết quả nghiên cứu cho đơn vị chủ trì sẽ tạo động lực thúc đẩy các viện, trường, liên kết với doanh nghiệp để khai thác, thương mại hóa công nghệ. Ngoài ra, Bộ KH&CN cũng có một số chương trình quốc gia về đổi mới công nghệ, hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ, hỗ trợ chuyển đổi tổ chức KH&CN công lập sang cơ chế tự chủ, hỗ trợ ươm tạo doanh nghiệp KH&CN và phát triển thị trường công nghệ. Những chương trình này là nguồn lực quan trọng để tăng nhanh nguồn cầu và nguồn cung cho thị trường công nghệ và phát triển doanh nghiệp KH&CN.

Nhận định của ông về tình hình đầu tư vào khoa học công nghệ của DN
Việt, đặc biệt là các DN nhỏ và vừa?

Đã có nhiều công trình nghiên cứu, đánh giá về vấn đề này, theo đó số lượng các doanh nghiệp sản xuất đầu tư cho việc đổi mới công nghệ còn rất thấp so với các nước trong khu vực. Nguyên nhân khách quan là do khả năng tìm kiếm cho được sản phẩm mới, dịch vụ trong bối cạnh tự do thương mại và thị trường cạnh tranh hiện nay là rất khó khăn, quan trọng nhất là thị trường đầu ra cho các sản phẩm. Do chúng ta còn thiếu sự hỗ trợ của các nghành công nghiệp chế tạo, những ngành công nghiệp nặng tạo ra nguồn nguyên liệu, phụ kiện giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ tạo ra các sản phẩm phụ trợ có hàm lượng công nghệ cao. Hiện nay, khả năng vốn tự thân của các doanh nghiệp dành cho việc đổi mới công nghệ còn rất hạn chế, chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước thông qua các đề án, chương trình, dự án hoặc sự hỗ trợ của nước ngoài cho hoạt động nghiên cứu đổi mới công nghệ. Những doanh nghiệp có nhu cầu và có khả năng đổi mới công nghệ thì khả năng tìm kiếm nguồn cung công nghệ phù hợp cũng không dễ dàng. Hiện nay, doanh nghiệp chủ yếu thông qua quan hệ đối tác, quan hệ giới thiệu cá nhân chứ chưa mang tính bài bản. Tâm lý nhập khẩu trọn gói công nghệ của nước ngoài dường như được ưa chuộng hơn. Thực tế có nhiều trường hợp, công nghệ nhập khẩu không phù hợp với điều kiện thực tiễn trong nước, gây lãng phí và thiệt hại lớn cho doanh nghiệp trong nước. Vì vậy, vấn đề quan trọng cần đặt ra là doanh nghiệp phải có khả năng làm chủ được công nghệ, kể cả công nghệ nhập khẩu. Tức là phải biến công nghệ của đối tác thành công nghệ của mình. Trên cơ sở khai thác nguồn chuyên gia trong nước để có thể tiếp thu, làm chủ và không ngừng cải tiến cho phù hợp với điều kiện trong nước và nhu cầu của thị trường sản phẩm, dịch vụ. Trên cơ sở công nghệ của các hãng lớn, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể đầu tư để tạo ra các sáng chế nhỏ, giải pháp hữu ích, sáng kiến cải tiến kỹ thuật để thích nghi, nội địa hóa công nghệ nước ngoài.

Hiện tại, chúng ta đã có những chương trình hợp tác gì với phía Nhật Bản để phát triển thị trường công nghệ Việt cũng như khuyến khích DN Việt đầu tư vào KHCN để nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh cũng như nâng cao sức cạnh tranh?

Bộ KH&CN và các đơn vị trực thuộc có nhiều chương trình hợp tác với Chính phủ Nhật Bản cũng như với các hãng lớn của Nhật Bản. Hiện nay, Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học và công nghệ (NATEC) đang hợp tác với hãng Misubusan để nghiên cứu đề xuất giải pháp phát triển nguồn cầu và nguồn cung cho thị trường công nghệ của Việt Nam. NATEC cũng đang tích cực hợp tác với VCCI Nhật Bản, tổ chức rất có uy tín trong giới thiệu, xúc tiến, hỗ trợ các doanh nghiệp, nhà đầu tư Nhật Bản vào đầu tư tại Việt Nam trong mấy chục năm qua. Thông qua sự hỗ trợ của VCCI Nhật Bản, NATEC đã giới thiệu một số công nghệ tiên tiến, những sáng chế mới của Nhật Bản trong một số lĩnh vực tại các sàn giao dịch công nghệ ở Việt Nam, được các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước rất quan tâm. Ngược lại, NATEC cũng tìm kiếm những sáng chế điển hình của Việt Nam để giới thiệu cho các doanh nghiệp Nhật Bản thông qua VCCI Nhật Bản. Tháng 10 vừa qua, VCCI Nhật Bản đã hỗ trợ cho một doanh nghiệp Việt Nam có nhiều sáng chế trong lĩnh vực xử lý chất thải sinh hoạt bằng biện pháp sinh học sang dự triển lãm công nghiệp và công nghệ MESS tại Nagano Nhật Bản. Đây là một triển lãm quốc tế hàng năm với quy mô lớn tại Nhật Bản. Sự có mặt lần đầu tiên của một nhà sáng chế từ Việt Nam tại triển lãm này đã gây ấn tượng rất tốt đẹp cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư Nhật Bản và là niềm tự hào cho các nhà sáng chế và doanh nghiệp KH&CN Việt Nam. Trong quá trình tham gia triển lãm tại Nagano, NATEC đã được sự giúp đỡ đặc biệt và nhiệt tình của tổ chức VCCI Nhật Bản, Hiệp hội y tế Nhật Bản Koneikai (http://koneikai.com/) và công ty H.B.C International Company (http://www.hbci.co.jp/) đã giúp đỡ tận tình để NATEC có điều kiện tham gia triển lãm để hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam cũng như các nhà sáng chế của Việt Nam giới thiệu các sản phẩm tiêu biểu tại triển lãm. Trong quá trình tham gia triển lãm, NATEC cũng đã tham quan các gian hàng trưng bày sản phẩm sáng tạo tại các trường đại học kỹ thuật, viện nghiên cứu công nghệ cao của Nhật và đặt vấn đề hợp tác để hai bên có thể chuyển giao các sáng chế, kết quả nghiên cứu trong các viện, trường đại học giữa hai nước.

Hy vọng rằng VCCI Nhật Bản tiếp tục hỗ trợ NATEC cũng như các nhà sáng chế, doanh nghiệp KH&CN Việt Nam tham gia triển lãm này trong những năm tiếp theo. Ngược lại, VCCI Nhật Bản cũng phối hợp với NATEC để giới thiệu và hỗ trợ các doanh nghiệp Nhật Bản tham dự các triển lãm công nghệ tại Việt Nam. Triển lãm công nghệ Nhật Bản - Techno Japan, từ 16-18/12/2013 sắp diễn ra tại Hà Nội. Sẽ có khoảng 5 doanh nghiệp Nhật Bản mang công nghệ mới sang giới thiệu tại triển lãm này. NATEC sẽ phối hợp với VCCI Nhật Bản trong kết nối, tư vấn và hỗ trợ một số đối tác tiềm năng của Việt Nam trong tiếp thu công nghệ của Nhật Bản. Đồng thời, hai bên cũng sẽ thúc đẩy việc quảng bá, xúc tiến chuyển giao công nghệ tiềm năng của Việt Nam cho các dự án đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam và tại một số nước trong khu vực.

Định hướng của Việt Nam để phát triển thị trường công nghệ và hỗ trợ hình thành, phát triển doanh nghiệp khoa học công nghệ trong thời gian tới? Và trong định hướng đó sự hợp tác với các đối tác Nhật Bản sẽ được chú trọng ra sao, thưa ông?

Nhật Bản luôn được xác định là một đối tác chiến lược tin cậy trong lĩnh vực KH&CN của Việt Nam. Trên cơ sở tiếp thu những sáng chế và công nghệ của Nhật Bản, Việt Nam có thể làm chủ, cải tiến và ứng dụng các sáng chế, công nghệ đó để tạo ra những sản phẩm có khả năng thay thế hàng nhập khẩu. Với sự kết hợp với các tổ chức tư vấn như VCCI Japan, các doanh nghiệp, nhà sáng chế Việt Nam có thể tiếp cận thị trường Nhật Bản để tìm kiếm cơ hội thương mại hóa các sản phẩm công nghệ của doanh nghiệp, nhà sáng chế Việt Nam. Sáng chế và các sản phẩm ứng dụng công nghệ của Việt Nam có nguồn gốc tự nhiên trong lĩnh vực y sinh, dược phẩm, nông nghiệp, xây dựng là có nhiều tiềm năng tiếp cận các đối tác Nhật Bản. Các doanh nghiệp KH&CN sản xuất các sản phẩm sạch, thực phẩm có nguồn gốc thiên nhiên, đặc biệt sản xuất tạo ra từ các thảo dược quý sẽ có khả năng thể tiếp cận thị trường Nhật Bản.