Nông dân vẫn chưa hưởng lợi

Giá gạo liên tục giảm, tiêu dùng trong nước và xuất khẩu ì ạch, chính sách thu mua tạm trữ lúa gạo của Chính phủ chưa thực sự đạt hiệu quả đang khiến hàng nghìn hộ nông dân rơi vào cảnh khó khăn. Hiện thời, tính ở mức bình quân, gạo xuất khẩu chỉ có 380 USD/ tấn, thấp nhất từ trước đến nay.

Từ ngày 15/6, Chính phủ đã thực hiện chính sách thu mua tạm trữ 1 triệu tấn lúa gạo nhằm gõ khó cho nông dân. Tuy nhiên, qua báo cáo của đoàn kiểm tra liên ngành và Hiệp hội Lương thực Việt Nam, dự kiến đến ngày 31/7, công tác thu mua tạm trữ thóc, gạo theo Quyết định 850/QĐ-TTg chỉ đạt 80-85% chỉ tiêu (tương đương 800.000 - 850.000 tấn). Thêm nữa, vào thời điểm tháng 8/2013, một số tỉnh ở ĐBSCL vẫn đang trong vụ thu hoạch rộ (ước khoảng 3,74 triệu tấn lúa tương đương 1,51 triệu tấn quy gạo), có thể tác động đến giá lúa, gạo tại ĐBSCL. Do vậy, ngày 30/7, Bộ NN&PTNT báo cáo đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép gia hạn thời gian thu mua tạm trữ thóc, gạo vụ hè thu 2013 đến ngày 15/8 nhằm đảm bảo thu mua đủ 1 triệu tấn quy gạo theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ cũng như giữ giá lúa, gạo đảm bảo nông dân có lãi.

Thực tế cho thấy, chính sách thu mua tạm trữ lúa gạo từ 15/6 đến nay chưa thực sự có hiệu quả, bằng chứng là trong báo cáo của Bộ Kế hoạch và đầu tư, lương thực là nhóm giảm duy nhất trong rổ hàng hóa tính CPI. Lý giải vấn đề này, ông Vũ Đức Đam – Bộ trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ cho biết: “Việc mua tạm trữ này không có nghĩa doanh nghiệp hay Nhà nước có chính sách bao tiêu toàn bộ sản phẩm cho người dân. Hàng năm căn cứ theo sản lượng, thị trường, Chính phủ điều hành trong một khoảng thời gian nhất định, khi vào vụ mùa thu hoạch, có tài chính và cơ chế để doanh nghiệp mua tạm trữ một phần lúa gạo cho người dân…”.

Trong một tháng rưỡi vừa qua, tốc độ thu mua tạm trữ của các doanh nghiệp chậm rất nhiều lần so với cùng kỳ năm trước, đây cũng là một nguyên nhân khiến cho giá lúa không bứt phá lên được. Ngoài ra việc thu mua lúa tạm trữ cũng chỉ giải quyết được một phần lượng lúa hè thu 2013. Các doanh nghiệp triển khai thu mua tạm trữ 1 triệu tấn gạo cũng tính toán sao cho có thể cứu nông dân thoát lỗ, chứ không thể có lãi cao. Chương trình thu mua tạm trữ lúa gạo thực hiện đến nay được khoảng 8 năm, và mục đích của chương trình này là để kích giá lúa làm sao cho người dân có lời, thế nhưng điệp khúc được mùa – rớt giá vẫn xảy ra thường xuyên.

Ông Vũ Đức Đam – Bộ trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ phân tích, đã đến lúc cần nhìn nhận sâu sắc toàn diện ngành Nông nghiệp để có những đổi mới cần thiết. Việt Nam vươn lên là một trong những nước hàng đầu về xuất khẩu lúa gạo. Có những năm chúng ta tăng đều 1 triệu tấn lương thực, xuất khẩu gạo tùy từng năm nhưng hiện nay khoảng 7 triệu tấn. Bây giờ không phải thời điểm thế giới thiếu gạo trầm trọng. Nhiều nước xuất khẩu gạo, như Thái Lan, Ấn Độ, bây giờ Myanmar cũng bắt đầu đổi mới sản xuất như chúng ta 10 năm trước, giá thành ban đầu rất rẻ. Tại sao Chính phủ vẫn trợ giúp mua tạm trữ mà giá không lên hay không xuống? Nếu tất cả cùng bán ồ ạt thì giá xuống. Còn nếu có khoản tạm trữ để giúp doanh nghiệp mua thì có thể kìm giá xuống. Nếu cách đây hơn 1 tháng, giá xuống thấp, khi có gói hỗ trợ, giá được giữ ổn định. Tăng giá tới mức nào thì dân được lợi thì ngược lại đầu ra gặp khó khăn. Đây là mối cân đối lớn.

Ông Vũ Đức Đam nhấn mạnh: “Chúng ta tìm cơ chế điều hành sao cho đảm bảo quyền lợi của dân và giữ được thị trường xuất khẩu gạo ổn định và được giá. Có một câu chuyện khác nhau giữa 2 bên: người nông dân và chính quyền địa phương, rất muốn rằng tiến tới cơ chế là các doanh nghiệp được xuất khẩu gạo thì tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào quá trình đầu tư vào vùng lúa. Nếu không trực tiếp đầu tư cùng dân thì cũng phải cam kết thu mua của người dân. Nhưng ngược lại, để doanh nghiệp tham gia cùng người dân thì lại là lĩnh vực kinh doanh hoàn toàn khác”.

Dẫn chứng được Bộ trưởng đưa ra với ngành mía đường, trước đây đã xảy ra tình trạng doanh nghiệp đầu tư giống, vốn, hỗ trợ để người nông dân bán lúa, thành phẩm cho doanh nghiệp ấy nhưng khi được giá lại bán cho doanh nghiệp khác. Nếu cứ tiếp tục vòng luẩn quẩn ấy thì không thể phát triển bền vững. Vừa rồi, báo chí đưa tin và Thủ tướng đã trực tiếp họp với một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, giao các bộ khẩn trương thực hiện trên tinh thần hướng tới trong một số năm các doanh nghiệp được xuất khẩu gạo, thủy sản phải trực tiếp hoặc gián tiếp gắn với vùng nguyên liệu. Với hướng đó, Chính phủ tin rằng thị trường sẽ ổn định hơn.

Hương Ly