Đối phó rào cản thương mại

Việc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) chỉ định ba thành viên Ban hội thẩm xem xét vụ Việt Nam kiện Mỹ áp dụng các biện pháp chống bán phá giá đối với tôm đông lạnh nhập khẩu ngày 26/7 đã hâm nóng lại vấn đề lợi ích của các nhà xuất khẩu tôm Việt Nam.

Từ 1/2, Việt Nam đã gửi yêu cầu tham vấn với Hoa Kỳ để thảo luận việc nước này áp dụng các biện pháp chống bán phá giá đối với các sản phẩm tôm đông lạnh của Việt Nam. Việt Nam đã trao cho phía Mỹ bản “Yêu cầu tham vấn”, trong đó đề nghị trao đổi một số vấn đề về “kết quả xem xét hành chính của vụ kiện chống bán phá giá tôm” liên quan tới việc tuân thủ Điều I, II, VI:1 và V:2 của Hiệp định chung về thuế quan và mậu dịch (GATT) 1994; Điều 1, 2.1, 2.4, 2.4.4, 6.8,6.10, 9.1, 9.4, 11.2, 11.3, 18.1 và 18.4 Phụ lục II của Hiệp định chống bán phá giá; Điều XVI:4 của Hiệp định thành lập WTO và Nghị định thư gia nhập WTO của Việt Nam. Trước đó, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đã tách Trung Quốc và Việt Nam ra khỏi các nước XK tôm khác, với lý do coi quốc gia này là các nền kinh tế không thị trường và đã áp mức thuế chống bán phá giá cuối cùng đối với các nhà XK tôm Việt Nam ấn định từ mức 4,13% đến 25,76%.

Bảo vệ nhà xuất khẩu

Từ khi gia nhập WTO vào tháng 1/2007 đến nay, đây là lần đầu tiên Việt Nam khởi xướng vụ kiện thương mại giữa hai nước thành viên WTO, quyết định bảo vệ quyền hợp pháp của doanh nghiệp nước mình bằng việc sử dụng công cụ giải quyết tranh chấp trong WTO. Cuối tháng 7, sau 60 ngày thảo luận, do không thể nhất trí với Mỹ về thành phần Ban hội thẩm, Việt Nam đã đề nghị Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) Pascal Lamy chỉ định các thành viên Ban hội thẩm. Ngày 26/7, ông Pascal Lamy chỉ định các thành viên gồm ông Mohammad Saeed, tham tán phái đoàn thường trực của Pakistan tại WTO; bà Deborah Milstein, thuộc Bộ Công nghiệp, Thương mại và Lao động Israel, và ông Iain Sandford, Giám đốc Tập đoàn thương mại quốc tế Australia. Ông Mohammad Saeed được chọn làm Chủ tịch Ban hội thẩm. Ban Hội thẩm sẽ kiểm tra các bằng chứng của vụ kiện và phân định đúng sai. Thông thường sau sáu tháng, Ban hội thẩm sẽ đưa ra báo cáo cuối cùng về vụ kiện cho các bên có liên quan.

Hai nhóm vấn đề được Chính phủ Việt Nam khởi kiện ra WTO là phương pháp zeroing, quy biên độ phá giá âm về 0, làm thiệt cho các nhà xuất khẩu cùng với phương pháp xác định biên độ phá giá cho các đơn vị tự nguyện và quy tắc “thuế suất toàn quốc” mà DOC đã sử dụng trong quá trình rà soát lại thuế chống bán phá giá tôm Việt Nam. Ông Nguyễn Hữu Dũng, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho rằng, vấn đề quan trọng là phương pháp tính zeroing, một thông lệ được Mỹ sử dụng thường xuyên và ổn định trong nhiều vụ kiện chống phá giá. Trong đó, DOC chỉ tính các biên độ có giá trị dương (>0), còn các giá trị âm sẽ tự động chuyển về 0. Như vậy, biên độ phá giá được tính toán cao hơn, mức thuế cũng bị đội lên.

Theo đánh giá của giới tư vấn, Việt Nam có cơ sở pháp lý, có căn cứ thực tiễn để kiện Mỹ. Đưa vụ kiện áp thuế chống bán phá giá của Mỹ đối với mặt hàng tôm xuất khẩu lên WTO đồng nghĩa với việc gửi thông điệp ra thế giới, Việt Nam thể hiện rõ quyết tâm đấu tranh để bảo vệ các quyền lợi của nhà xuất khẩu trong các vụ kiện chống bán phá giá ở Mỹ hay ở bất kỳ nước nào khác.

Nếu thắng kiện?

Theo VASEP, vụ kiện thành công có thể đem lại lợi ích to lớn cho khả năng cạnh tranh của tôm đông lạnh Việt Nam trên thị trường Mỹ do không phải đặt cọc tiền chống bán phá giá. Nếu Việt Nam thắng kiện, các doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam sẽ được hưởng mức thuế rà soát lần 2 (POR 2) bằng 0, thay cho mức thuế hiện nay từ 4,13 đến 25,75% tùy đơn hàng. Các doanh nghiệp Việt Nam có thể được thoát hoàn toàn khỏi thuế chống bán phá giá do 3 lần rà soát liên tục có kết quả 0%. Các vấn đề đề xuất kiện nói trên không chỉ liên quan đến vụ kiện tôm của Việt Nam mà còn là phương pháp được Hoa Kỳ áp dụng cho tất cả các vụ kiện trong tương lai đối với hàng hóa khác của Việt Nam.

Kiện ra WTO không chỉ để chứng minh tôm xuất khẩu của Việt Nam không bán phá giá mà còn khởi kiện Mỹ vi phạm các quy định trong Hiệp định chống bán phá giá (ADA). Tuy nhiên, Mỹ là nước có nhiều kinh nghiệm khởi kiện và đối phó với khởi kiện. Vì vậy, trong trường hợp xấu nhất, Việt Nam không thắng kiện, đây sẽ là bài học bổ ích, mang lại kinh nghiệm sâu sắc cho các cơ quan quản lý và các ngành xuất khẩu khác của Việt Nam.

Xuất khẩu tôm đạt được thành công lớn trong những năm qua, năm trước, chỉ có tôm trong 4 mặt hàng thủy sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam gồm tôm, cá tra, cá ngừ và nhuyễn thể chân đầu thì tôm là mặt hàng duy nhất tăng trưởng với khối lượng xuất khẩu đạt gần 210 nghìn tấn với kim ngạch đạt trên 1,67 tỉ USD. So với năm 2008, tăng 9,4% về khối lượng và 3% về giá trị.

Riêng đối với thị trường Mỹ, năm 2009, kim ngạch xuất khẩu tôm sang Mỹ đạt trên 395 triệu USD, giảm 15,4% so với năm 2008, dẫn tới thị phần xuất khẩu sang thị trường này giảm từ 28,7% năm 2008 xuống còn 23,6%. Ngoài yếu tố khan hiếm nguyên liệu trong nước, cũng có thể nói ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính dẫn tới suy thoái kinh tế khiến Mỹ gia tăng nhập khẩu tôm chân trắng từ Thái Lan do lợi thế về giá và kích cỡ phù hợp.

Xuất khẩu tôm không chỉ gặp khó bởi cạnh tranh từ các nước trong khu vực, bị áp thuế chống bán phá giá, mà nội lực cũng có vấn đề. Vụ thu hoạch tôm đến muộn khiến nhiều doanh nghiệp chế biến tôm khó khăn về nguồn nguyên liệu mặc dù đã nỗ lực hết sức thu mua tại nhiều địa phương trên cả nước. 6 tháng đầu năm 2010, thời tiết nắng nóng, những cơn mưa lớn kéo dài cộng với việc người nuôi không nuôi tôm đúng kỹ thuật… khiến diện tích tôm bị thiệt hại lớn. Thêm vào đó là tình trạng cắt điện khiến doanh nghiệp thiệt hại nặng.

Sau sự cố tràn dầu Vịnh Mêhicô, nhu cầu tôm cỡ lớn tại Mỹ tăng vọt, nhưng nhiều doanh nghiệp không chớp được thời cơ vì thiếu nguyên liệu, giá nguyên liệu tăng mạnh những tháng qua. Giá tôm xuất khẩu đang ở mức cao nhất trong 10 năm trở lại đây, thế nhưng nhiều nhà máy chế biến thủy sản ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long không dám ký hợp đồng xuất khẩu vì thiếu nguyên liệu.

Kinh tế thế giới đang phục hồi sau khủng hoảng, năm 2010 xuất khẩu kỳ vọng tăng trưởng cao, tuy nhiên, thách thức đối với các nhà xuất khẩu Việt Nam là phải vượt qua rào cản thương mại ở thị trường xuất khẩu, đặc biệt là các vụ chống bán phá giá và chống trợ cấp, trong khi Mỹ và EU là hai thị trường xuất khẩu trọng điểm lại liên tiếp xảy ra các vụ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp giá…

Kim Nhung